________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श. १ उ० ८ सू० २ पण्डितस्वरूपनिरूपणम् १८५ कम् , शुक्लं दधि प्रमेयो घट इत्यादौ यथा शुक्लत्वं प्रमेयत्वं परिचायकं तथैव प्रकृतेपि । 'किं णेरइयाउयं पकरेइ' किं नैरयिकायुष्कं प्रकरोति - बध्नाति किम् ? 'जाव देवाउयं किच्चा देवलोगेसु उववज्जइ' यावत् देवायुष्कं कृत्वा देवलोकेषूपपद्यते किम् ? अत्र यावत्पदेन-"तिरिक्खाउयं पकरेइ ? मणुस्साउयं पकरेइ ? देवाउयं पकरेइ ? नेरइयाउयं किच्चा नेरइएमु उववज्जइ ? तिरिक्खाउयं किच्चा तिरिएसु उववज्जइ ? मणुस्साउयं किच्चा मणुस्सेसु उववज्जइ ?" इति संग्राह्यम् । अस्यार्थस्तु एकान्तबालमूत्रप्रश्नव्याख्यायां विलोकनीयः । भगवानाह मनुष्यका ग्रहण हो जाता है। सो इसका समाधान ऐसा है कि (मनुष्य) यह पद जो विशेषरूप से रखा गया हैं सो वह व्यावर्तक विशेषणरूप से नहीं रखा हैं किन्तु स्वरूप विशेषरूप से रखा गया है-जैसे शुक्लं दधि, प्रमेयो घटः इत्यादि प्रयोगों में देखा जाता है । अतः शुक्लत्व और प्रमेयत्व ये स्वरूप के परिचायक जैसे विशेषण हैं उसी प्रकार से यहां पर भी (मणुस्से ) यह भी स्वरूप का परिचायक विशेषण है। यहां जो ( जाव ) पद आया है उससे (तिरिक्खाउयं पकरेइ, मणुस्साउयं पकरेइ, देवाउयं पकरेइ, णेरइयाउयं, किच्चा नेरइएसु उववज्जइ, तिरिक्खाउयं किच्चा तिरिक्खेसु उववजह ? म गुस्साउयं किच्चा मणुम्सेतु उववज्जह) यह सब पूर्वोक्त पाठ सं गृहित हुआ हैं । इस पाठ का अर्थ एकान्तबाल मूत्र को यहां पहिले सूत्र में प्रश्न व्याख्या में कर दिया गया है। सो वहां देख लेना चाहिये । इस तरह से जो गौतमस्वामी ने प्रश्न किया है उसका उत्तर देते हुए प्रभु उनसे कहते हैं कि - ( गोयमा! एगंतपंडिશંકાનું સમાધાન આ પ્રમાણે કરી શકાય-“મનુષ્ય” પદને જે વિશેષણરૂપે મૂકવામાં આવ્યું છે તે વ્યાવર્તક વિશેષણરૂપે મૂકયું નથી પણ સ્વરૂપ વિશે१९५३थे भूत्यु छ-मे ॥ ( शुक्लं दधि ) (प्रमेयो घटः ) पोरे प्रयोगोमा જોવા મળે છે. જેવી રીતે શુકલત્વ અને પ્રમેયત્વ, એ બન્ને સ્વરૂપનો પરિચય मापनातं विशेष । छे, मेवी ४ रीते ( मणुस्से ) मनुष्य५६ ५५ २१३पने। पश्यिय सापना विशेषण छ. २मडी मावेसi (जाव) (यावत् पयत) ५४थी नीयन। ५४२ ५७ ४२३न ( तिरिक्खाउय पकरेइ, मणुस्साउय पकरेइ देवाउय पकरेइ, णेरइयाउय किच्चा नेरइएसु उववज्जइ, तिरिक्खाउय किच्चा तिरिक्खेसु उववज्जइ १ मणुस्साउय किच्चा मणुम्सेसु उववज्जइ ?) આ પાઠનો અર્થ એકાન્તબાલ સૂત્રના પહેલા સૂત્રની પ્રશ્નવ્યાખ્યામાં આપવામાં આવ્યો છે, ત્યાંથી વાંચી લે. આ પ્રકારના જે પ્રશ્નો ગૌતમ સ્વામીએ પૂછ્યા છે તેને ઉત્તર મહાવીર પ્રભુ આ પ્રમાણે આપે છેम २४
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૨