________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श० १ उ०७ सू० ४ गर्भस्वरूपनिरूपणम् १४१ जीवः सेन्द्रिय एव उत्पद्यते इति भावार्थः। ' से तेणटेणं०' तत्तेनार्थेन गौतम ? एवमुच्यते कदाचित् सेन्द्रिय उत्पद्यते कदाचिदनिन्द्रिय उत्पद्यते, द्रव्येन्द्रियापेक्षया अनिन्द्रियः भावेन्द्रियापेक्षयातु सेन्द्रियः गर्भगतस्य जीवस्येन्द्रियवैशिष्टयावैशिष्टयं प्रतिपाद्य शरीरवैशिष्टयं प्रतिपादयितमाह-'जीवे णं भंते ' इत्यादि, 'जीवे णं भंते ' जीवः खलु भदन्त ! 'गब्भं वक्कममाणे ' गर्भ व्युत्क्रामन् गर्ने उत्पद्यमानः किं ससरीरी वक्कमइ असरीरीवक्कमइ ' किं सशरीरी व्युत्क्रामति, अशरीरी व्युत्क्रामति, गर्भ समुत्पद्यमानो जीवः किं शरीरविशिष्टो भवति शरीररहितो उपयोग भावेन्द्रियों में है, अतः उपयोगात्मक भावेन्द्रियों के जीव की सर्वावस्थाओं में ही होने के कारण जीव किसी भी समय किसी भी अवस्था में इन्द्रियों से रहित नहीं होता है । जीव का और उपयोग का तादात्म्य संबंध कहा गया है, अतः इस अभिप्राय से गर्भ में भी जीव इन्द्रियसहित भी उत्पन्न होता है। (से तेणटेणं० ) इस कारण हे गौतम ! मैं ऐसा कहता हूं कि जीव किसी अपेक्षा इन्द्रियसहित उत्पन्न होता है और किसी अपेक्षा इन्द्रियरहित उत्पन्न होता है।
इस तरह गर्भगत जीव के इन्द्रियसहितपना और इन्द्रियरहितपना प्रतिपादन करके अब सूत्रकार उसके शरीरसहितता और शरीररहितता का प्रतिपादन करने के लिये प्रश्नोत्तरपूर्वक सूत्र कहते हैं (जीवे णं भंते ! गम्भं वक्कममाणे किं ससरीरी वक्कमइ, असरीरी वक्कमइ ?) हे भदन्त गर्भ में उत्पन्न होते समय जीव शरीरसहित उत्पन्न होता है, कि विना शरीर के उत्पन्न होता है ? यदि कहा जावे कि शरीरसहित ઉપયોગ એ ભાવેન્દ્રિય છે. તેથી ઉપગાત્મક ભાવેન્દ્રિનું અસ્તિત્વ જીવની સર્વ અવસ્થામાં હોવાને કારણે જીવ કેઈપણ સમયે કઈપણુ અવસ્થામાં ભાવ ઇન્દ્રિયોથી રહિત હેતે નથી. જીવને તથા ઉપયોગને તાદામ્ય સંબંધ કહ્યો છે, તેથી આ રીતે ગર્ભમાં પણ જીવ ઈન્દ્રિય સહિત જ ઉત્પન્ન થાય છે मेम ४ी शाय. “से तेणद्वेणं त्याह" गौतम ! ते २0 मे ४ છું કે કેઈ અપેક્ષાએ ગર્ભમાંને જીવ ઈન્દ્રિય સહિત ઉત્પન્ન થાય છે અને કઈ અપેક્ષાએ ઈન્દ્રિય રહિત ઉત્પન્ન થાય છે. - આ રીતે ગર્ભગત જીવની ઇન્દ્રિયયુક્તતા અને ઇન્દ્રિયરહિતતાનું પ્રતિપાદન કરીને હવે સૂત્રકાર તેના શરીરની યુક્તતા અને શરીરરહિતતાનું પ્રતિ. पाहन ४२१॥ भाटे प्रश्नोत्तरपूर्व सूत्र ४ -(जीवे णं भंते ! गठभं वक्कममाणे किं ससरीरी बक्कमइ, असरीरी वक्कमइ ? ) 3 भगवन् ! मापन થતી વખતે જીવ શરીર સહિત ઉત્પન્ન થાય છે કે શરીરરહિત ઉત્પન્ન થાય છે?
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૨
