________________
प्रमेयचन्द्रिका टी०रा०२ ३०१० सू० २ अस्तिकायस्वरूपनिरूपणम्
२०४५
असंख्यात प्रदेश हैं (ते सव्वे) वे सब (कसीणा) पूरे (पडिपुण्णा) प्रतिपूर्ण ( निरवसेसा ) निरवशेष ( एगग्गहणगहिया ) यह धर्मास्तिकाय है इस शब्द से ग्रहण करने के लायक हो जावे- तब ( धम्मस्थिकाए ति ari सिया ) उन सब का वह समूह (धर्मास्तिकाय) इस शब्द द्वारा वक्तव्य होता है। धर्मास्तिकाय प्रदेशों के इन विशेषणों की सार्थकता इस प्रकार से है - सर्व शब्द का अर्थ (समस्त ) ऐसा होता है तथा (कसिणा - कृत्स्ना) इस शब्द का अर्थ भी समस्त होता है तथा और भी जो विशेषण हैं - वे भी इसी अर्थ के वाचक हैं परन्तु जब इन शब्दों के अर्थ का बारीक रीति से विचार किया जाता है तब इस में इस प्रकार से भिन्न आती है - जो थोडे बहुत भी पदार्थ होते हैं उन्हें भी व्यवहार में (सर्व) ऐसा कह दिया जाता है क्यों कि यह सर्व शब्द एक देशीय सर्वता का भी सूचक होता है अतः (असंख्यात वे सब प्रदेश धर्मास्तिकाय हैं ) इस कथन से ऐसा भी अर्थबोध हो सकता है कि एक, दो तीन आदि अनेक सब अवयव धर्मास्तिकाय के है, इसमें असंख्यात प्रदेशों के समुदाय रूप पदार्थ में धर्मास्तिकायता का अर्थ बोध नहीं होता ।
66
" पहना अर्थ पशु 6
हे गौतम! ( असंखेज्जा धम्मत्थिकाए पएसा ) धर्मास्तिडायना असभ्यात अहेश होय छे. " ते सव्वे " ते मधा "कसिणा " पूरे पूरा, " पडिपूण्णा निरवसेसा " निरवशेषज्ञये " एगग्गहण गहिया પ્રતિપૂર્ણ રૂપે, આ ધર્માસ્તિકાય છે” એવા શબ્દ પ્રયાગથી ગ્રહણ કરવાને-ચેાગ્ય ખની જાય ત્યારે ' धम्मत्थिकाए त्तिवत्तव्व' सिया " ते सौना ते सभूडने भाटे " धर्मास्तिाय " શબ્દના પ્રયોગ કરી શકાય છે ધર્માસ્તિકાય પ્રદેશના ઉપરોક્ત વિશેષણેાની સાકતા ખતાવવા માટે ટીકાકાર કહે છે કે-સ’ એટલે સમસ્ત એજ " कसिणा - कृत्स्ना પ્રમાણે સમસ્ત થાય છે, તથા એ સિવાયના વિશેષણા પણુ એજ અર્થના વાચક છે. પણ જ્યારે તે શબ્દોના અને ઝીણવટથી વિચાર કરવામાં આવે ત્યારે તેમની વચ્ચે નીચે પ્રમાણે તફા વ્રત નજરે પડે છે-જે થાડા કે ઝાઝા પદાર્થો હાય છે તેમને પણ વ્યવહારમાં 'सर्व' ( समस्त अडेवामां आवे छे, अर े ते 'सर्व' शब्द मेड देशीय સત્તાને પણુ દક હોય છે. તેથી તે બધા, અસખ્યાત પ્રદેશેા ધર્મો સ્તિકાય છે” એવું માનવાના પ્રસંગ ઉપસ્થિત થાય છે. વળી એ કથનથી એવા અ-ખાષ થાય છે કે એક, બે, ત્રણ આદિ અનેક અવયવ ધર્મોસ્તિકાય છે. આ રીતે અસંખ્યાત પ્રદેશના સમુદાયકરૂપ પદામા જ ધર્મો
८८
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૨
ܙܪ
"7
