________________
८०४
भगवतीने कति लेश्याः प्रजप्ताः ? । लिश्यते-श्लिश्यते जीवः कर्मभिर्यया सा लेश्या कृष्णादिद्रव्यसाचिव्यादात्मनः परिणामविशेषः । उक्तं च-"कृष्णादिव्यसाचिव्यात्परिणामो य आत्मनः।
स्फटिकस्येव तत्रायं, लेश्याशब्दः प्रवर्तते" ॥१॥ ताः कियत्य इति प्रश्नः। भगवानाह-'गोयमा' इत्यादि । 'गोयमा' हे गौतम ! 'एगा काउलेस्सा पन्नत्ता' एका कापोतलेश्या प्रज्ञप्ताः, रत्नप्रभायां पृथिव्या नैरयिकाणामेकैव कापोतलेश्या भवतीति भावः । 'इमीसे णं भंते ' एतस्यां खलु नरकावासों में एक २ नरक वास में रहे हुए नारक जीवों के कितनी लेश्याएँ कही गई हैं ? आत्मा के साथ कर्म पुद्गलों को चिपकाने वाली लेश्या होती है। कहा भी है-"कृष्णादि " इत्यादि ।
कृष्ण आदि द्रव्य के निमित्त से स्फटिक की तरह जो आत्मा का परिणाम होता है उसमें लेश्या शब्द की प्रवृत्ति होती है । तात्पर्य यह है किजिस प्रकार कृष्ण द्रव्य कज्जल आदि के संबंध से तथा जपापुष्प आदि के संबंध से स्फटिक मणि में कालिमा तथा लालिमा आदि दिखाई देने लगती है उसी प्रकार कृष्ण आदि द्रव्य के संबंध से आत्मा में भी परिणति विशेष होती है उसी का नाम लेश्या है । इस लेश्या से ही आत्मा में कर्मपुद्गल आकर चिपकते रहते हैं। उत्तर देते हुए प्रभु कहते हैं कि (गोयमा) हे गौतम ! (एगा काउलेस्सा पनत्ता) एक कापोतलेश्या कही गई है। अर्थात् रत्नप्रभा नामकी प्रथम पृथिवी में रहे हुए नारक जीवों के एक कापोतलेश्या ही होती है। (इमीसेणं भंते !) इस (रयणप्पभाए जाव હે પૂજ્ય? આ રત્નપ્રભા પૃથ્વીમાં ૩૦ લાખ નરકા વાસોમાંના પ્રત્યેક નરકા વાસમાં રહેતા નારક છેને કેટલી વેશ્યાઓ કહી છે? કર્મપુદ્ગલોને આત્માની સાથે ચટાડનારી જે પરિણામે ની ધારા છે. તેને લેફ્સા કહેવામાં આવે છે.
५५ छકગણુનીલ વગેરે દ્રવ્યના નિમિત્તથી સ્ફટિકરત્ન સમાન આત્માના જે પરિણામ થાય છે તેમાં લક્ષ્યા શબ્દની પ્રવૃત્તિ હોય છે. કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે જેવી રીતે કાજળ વગેરે કૃષ્ણ દ્રવ્યના સંબંધથી તથા જપાયુષ્પ વગેરેના સંબંધથી ફિટિક રત્નમાં કાળાશ, રતાશ વગેરે દેખાય છે, એવી જ રીતે કૃષ્ણાદિ દ્રવ્યના સંબંધથી આત્મામાં પણ પરિણામ વિશેષ થાય છે. તેનું જ નામ લેહ્યા છે. તે વેશ્યાને લીધે આત્મામાં કમપુલો આવીને ચાટતાં રહે છે. હવે ગૌતમ સ્વામીએ પૂછેલા પ્રશ્નને મહાવીર પ્રભુ મારફતે જે ઉત્તર મળે તે બતાવવામાં भाव छ. (गोयमा ! एगा काउलेस्सा पन्नत्ता) गौतम ! मे अपातोश्या ।
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧
