________________
प्रमेयचन्द्रिकाटीका श० १ उ. ४ सू० ५ छद्मस्थादीनां सिद्धिनिरूपणम् ७२५ उत्कृष्टः आधोवधिकाद् यः स परमाधोवधिकः, अयं च चरमशरीरो समस्तरूपिद्रव्यासंख्यातलोकपरिमितालोकखण्डासंख्यातावसर्पिणीविषयकावधिज्ञानवान् भवतीति । अथ केवलिविषयमाह-'केवलीणं भंते' इत्यादि । 'केवली गं भंते मणूसे केवली भदन्त ! मनुष्यः 'अतीतं अणंतं सासयं समयं जाव अंतं करेंसु' अतीते अनन्ते शाश्वते समये यावत् सर्वदुःखानामन्तमकार्षीत् , हे भदन्त ! केवलज्ञानवान् मनुष्योऽतीतेऽनंते शाश्वते काले सिद्धो बुद्धो मुक्तः परिनिर्वातः सर्व. दुःखानामन्तकोऽभूत् न वेति प्रश्नः । भगवानाह-'हंते'त्यादि, 'हंता गोयमा' हन्त गौतम ! 'सिझिसु जाव अंतं करें सु? असैत्सीत् यावत् अन्तमकार्षीत् , केवलीमनुष्यः धिक है। आधोवधिकसे जो उत्कृष्ट होता है वह परमाधोवधिक है। यह परमाधोवधिक चरमशरीर होता है। समस्तरूपी द्रव्योकों असंख्यातलोकपरिमित अलोक के खंडोंको, असंख्यात अवसर्पिणियोको जानता है। अब सूत्रकार केवली के विषय का कथन करते हैं ( केवली गं भंते । मणूसे अतीतं अणंतं सासयं समयं जाव अंतं करेंसु ?) हे भदन्त ! बीते हुए अनंत शाश्वत काल में क्या केवली मनुष्य अर्थात् भगवंत ने यावत् समस्त दुःखों का नाश किया ? इस प्रश्न का तात्पर्य यह है-कि गौतम स्वामीने प्रभु से यह पूछा है कि हे भदन्त ! जो केवली भगवंत हुए हैं क्या वे अतीत अनन्त शाश्वतकाल में सिद्ध, बुद्ध, मुक्त और परिनिवृत्त हुए हैं ? या नहीं हुए हैं ? तथा उन्हों ने समस्त दुःखों का नाश किया है, या नहीं किया है ? तब प्रभु ने गौतम के इस प्रश्न का उत्तर इस प्रकार दिया (हंता गोयमा! सिज्झिसु जाव अंतं करेंसु) हां गौतम! તેને આધવધિક કહે છે. આધવધિથી જે ઉત્કૃષ્ટજ્ઞાની હોય છે તેને પરમાધવધિક જ્ઞાની કહે છે. તે પરમાધવધિકત્તાની ચરમશરીરી હોય છે.
પરમ અવધિજ્ઞાની સમસ્ત રૂપી દ્રવ્યોને, અસંખ્યાત લેક પરિમિત આ લેકના ખંડેને, અને અસંખ્યાત અવસર્પિણીઓને જાણે છે. હવે સૂત્રકાર अवतीभवता विषयमा छ. (केवलीणं भंते ! मणूसे अतीत अणंत सासय समय जाव अंत करेंसु?) लगवन्! मन त भने शावत मेवा भूतमा शु विज्ञानी भनुष्ये ( यावत् ) “समस्त माने। नाश छ ? त्यां સુધીનું કથન સમજવું. આ પ્રશ્નને ભાવાર્થ એ છે કે હે ભગવન ! જે કેવળી ભગવંત થયા છે તેઓ શું અનંત અને શાશ્વત એવા ભૂતકાળમાં સિદ્ધ, બુદ્ધ, મુક્ત અને પરિનિવૃત્ત થયા છે? કે નથી થયા ? તથા તેમણે સમસ્ત દુબેને નાશ કર્યો છે કે નથી કર્યો? મહાવીર પ્રભુ તે પ્રશ્નને આ પ્રમાણે જવાબ माघे छे. (हंता गोयमा ! सिन्झिसु जाव अंत करेंसु) गौतम! वली
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧
