________________
७१८
भगवतीसूत्रे सर्वदुःखानामन्तकृच्चाभूत् किमिति प्रश्नः । इमं प्रश्नं पृच्छतो गौतमस्यायमभिप्रायः यत् यदोपशान्तमोहाद्यवस्था भवति तदा संयमादिकं सर्वतो विशुद्धं भवति तथा सिद्धिमाप्तौ कारणमपि, सर्वविशुद्धं संयमादिकं विद्यते, तच्च संयमादिकं छद्मस्थजीवस्यापि भवति तेन छद्मस्थो जीवः किं सिद्धयति स्मेति । भगवानाह'गोयमा' इत्यादि 'गोयमा' हे गौतम ! 'णो इणढे समझे' नायमर्थः समर्थ:-केवलेन संयमादिनान कोऽपि सिद्धोऽभूदित्यभिप्रायः। अत्र कारणं पृच्छति-‘से केणटेणं' इत्यादि। 'से केणटेणं भंते' तत्केनार्थेन हे भदन्त ! 'एव वुच्चइ' एवमुच्यते 'तं चेव तदेव प्रश्नोक्तः केवल अष्ट प्रवचन माताके आराधनसे क्या सिद्ध हुआ है ? क्या बुद्ध हुआ है ? क्या मुक्त हुआ है ? क्या परिनिर्वृत हुआ है? तथा समस्त दुःखोंका क्या अन्तकर्ता हुआ है ? इस प्रश्न को पूछने वाले गौतम स्वामी का यह अभिप्राय है कि-जब मोह की उपशान्त अवस्था होती है तब संयमादिक सर्व प्रकार से विशुद्ध रहते हैं, और सिद्धिप्राप्ति में कारणभूत वे विशुद्ध संयमादिक ही होते हैं-जो उस समय मौजूद हैं। अर्थात् छद्मस्थ जीव के भी मोह की उपशांत अवस्था में विशुद्ध संयमादिक हैं ही, अतःऐसा प्रश्न हुआ कि उन विशुद्ध संयमादिकों के बल पर छमस्थ जीव क्या पहिले कभी सिद्ध हुआ है ? प्रभुने इस का उत्तर यों दिया कि (गोयमा ! णो इणढे समढे) हे गौतम ! यह अर्थ समर्थ नहीं है। अर्थात् संयमादिक से कोई भी सिद्ध नहीं हुआ है । इस में कारण क्या है इस बात को पूछते हुए गौतमस्वामी प्रभु से प्रश्न करते हैं कि ( से केण?णं भंते ! एवं वुच्चइ तं चेव जाव अंतं करिसु) हे भदन्त ! બદ્ધ થયે છે? મુક્ત થયે છે? પરિનિવૃત થયો છે? તથા સમસ્ત દ નો અંત કરનાર થયે છે ખરો? આ પ્રશ્ન પૂછનાર ગૌતમ સ્વામીનો અભિપ્રાય એવો છે કે-જ્યારે મેહની ઉપશાન્ત અવસ્થા હોય છે ત્યારે સંયમાદિક સર્વ પ્રકારે વિશદ્ધ રહે છે. અને તે વિશુદ્ધ સંયમાદિક જ સિદ્ધિ પ્રાપ્ત કરવાના કારણરૂપ હોય છે જે સંયમાદિક તે સમયે મેજૂદ છે. એટલે કે છદ્મસ્થ જીવમાં પણ મેહની ઉપશાન્ત અવસ્થામાં વિશુદ્ધ સંયમ આદિ મેજૂદ હોય છે, તેથી એ પ્રકારને પ્રશ્ન ઉદ્ભવે છે કે વિશુદ્ધ સંયમ આદિના પ્રભાવથી શું છદ્મસ્થ જીવ પહેલાં કદી પણ સિદ્ધ થયો છે ? પ્રભુએ તેને જવાબ આ પ્રમાણે माप्यो-(गोयमा ! णो इणढे सम8) 3 गौतम! ते प्रमाणे थतुं नथी, मेटले સંયમાદિ વડે ભૂતકાળમાં કઈ પણ છદ્મસ્થ જીવ સિદ્ધપદ પામ્યું નથી, તેનું १२५५ नावाने भाटे गौतमस्वामी पूछे छे (से केणटेणं भंते ! एवं वुच्चइतं चेव
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧
