________________
६३८
भगवती सूत्रे
कांक्षामोहनीयं कर्म 'वेति' वेदयन्ति = अनुभवन्ति । अथ ज्ञानादिषु शङ्कादि स्वरूपं प्रदर्श्यते - तत्र - ज्ञानविषये शङ्का - अवधिज्ञानात् मन:पर्ययज्ञानस्य पार्थक्ये को हेतुः यतः परमाण्वादिक्ष्मद्रव्यादारभ्य निखिलरूपिद्रव्यग्रहणमवधिज्ञानेन भवति, अवधिज्ञान च नैकप्रकारकम् । तथा मन:पर्ययज्ञानस्य विषयोऽपि द्रव्यमात्रमेव । मनोद्रव्यमात्रं मनः पर्ययज्ञानस्य विषयो भवति, अतः सकलरूपिद्रव्यग्राहकावधिज्ञानेनैत्र मनोद्रव्यस्यापि ग्रहणं भवतीत्यवधिज्ञानात् मन:पर्ययज्ञानस्य पार्थक्यं किमर्थं कृतमित्येवंरूपेण ज्ञानविषये शंका प्रादुर्भवतीति शङ्का । अत्राह
श्रमण निर्ग्रन्थों को कारणान्तरों को लेकर जो ज्ञानादिकों में शंका आदि होती हैं उनका स्वरूप दिखाया जाता है । इसमें ज्ञान के विषय में उन्हें शंका इस प्रकार से होती है-वे विचार करते हैं कि अवधिज्ञान से मन:पर्ययज्ञान को अलग मानने में क्या कारण है ? क्योंकि परमाणु आदि सूक्ष्मद्रव्य से लेकर समस्त रूपी द्रव्य का ग्रहण अवधिज्ञान से होता है, अवधिज्ञान एक प्रकार का तो है नहीं - वह तो अनेक (असंख्य) प्रकारका है, तथा मनःपर्यय ज्ञान का विषय भी रूपी द्रव्यमात्र ही है, और वह मनोद्रव्यमात्र रूप है इस तरह मन:पर्यय ज्ञान का विषय मनोद्रव्यरूप होता है इसलिये जब सकलरूपी द्रव्य को विषय करने बाला अवधिज्ञान है तो उससे ही मनोद्रव्य का भी जो कि मन:पर्ययज्ञान का विषय है ग्रहण हो ही जायगा, क्योंकि वह भी रूपीद्रव्य है तो फिर अवधिज्ञान से मन:पर्ययज्ञानको अलग क्यों किया गया है ? | इस प्रकार से उन२ कारणान्तरों को लेकर निर्ग्रन्थ श्रमणों को ज्ञान के विषय में
લીધે જ્ઞાનાદિકમાં શંકા વગેરે જાગે છે. તેનું સ્વરૂપ હવે બનાવવામા આવે છે— જ્ઞાનના વિષયમાં મુનિવરેશને આ જાતની શંકા ઉદ્ભવે છે–તેમના મનમાં એવા વિચાર આવે છે કે અવિધજ્ઞાનથી મન:પર્યય જ્ઞાનને અલગ શા માટે માનવુ જોઈએ? કારણ કે પરમાણુ આદિ સૂક્ષ્મદ્રવ્યથી માંડીને તમામ રૂપીદ્રવ્ય અવિષેજ્ઞાન વડે જાણી શકાય છે અને અવિધજ્ઞાન પણ એક પ્રકારનું તે નથી જ. તે તે અસંખ્ય પ્રકારનું છે. તેમજ મનઃપય જ્ઞાનના વિષય પણ રૂપી દ્રવ્યજ છે, અને તે પણ મનેાદ્રવ્ય માત્ર રૂપ જ હોય છે, મનેાદ્રવ્ય કે જે મનઃપય જ્ઞાનના વિષય છે, તેને અવધિજ્ઞાનથી પણ ગ્રહણ કરી શકાય છે કારણ કે તે પણ રૂપીદ્રવ્ય છે તે ફ્રી અવિધજ્ઞાનથી મન:પર્યવ જ્ઞાનને ભિન્ન શા માટે ગયું છે ? આ જાતના કારણેાને લીધે નિગ્રંથ શ્રમણાને પણ જ્ઞાનની ખાખતમાં શાકા ઉત્પન્ન થતી હોય છે તે તેમની શંકાનું સમાધાન આ પ્રમાણે કરી શકાય છે
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧
