________________
प्रमेयचन्द्रिकाटीका श० १ ३० ३ सू० ९ काङ्क्षावेदनीयस्योदीरणास्वरूपम् ६०९ उदयानन्तरपश्चात्कृतं कर्म उदीरयतीति चत्वारो विकल्पाः । भगवानाह - 'नो उदिष्णं ' इत्यादि । ' गोयमा' हे गौतम !' नो उदिष्णं उदीरेइ ' नो उदीर्ण कर्म उदीरयति - उदीर्णस्य कर्मणः पुनरप्युदीर्णे न भवति उदीरितत्वादेव, उदीर्णस्यापि उदीरणे उदीरणाया विरामः कदाऽपि न स्यादिति प्रथमभेदो निराकृतः १ । द्वितीयमपि भेदं निराकरोति - ' नो अणुदिष्ण' - मित्यादि । 'नो अणुदिण्णं उदोरे ' नो अनुदीर्णम् उदीरयति, इहानुदीर्णम् चिरेण भविष्यदुदीरणम् अभविष्यदुदीरणं च उदयावलिकायाममविष्टमित्यर्थः एतादृशं कर्म नोदीरयति तद्विषयकोदीरणायाः नन्तरपश्चात्कृत कर्म की उदीरणा करता है ? इस प्रकार ये यहां चार प्रश्न उपस्थित किये गये हैं प्रभुने इन प्रश्नों के उत्तर के विषय में गौतम से कहा कि "नो उदिष्णं " इत्यादि, " गोयमा " हे गौतम ! जीव " णो उदिष्णं उदीरेड " जो उदीर्ण कर्म है उसकी उदीरणा नहीं करता है । क्यों कि जो कर्म उदीर्ण होता है, वह उदीरित हो चुकने के कारण पुनः उदीर्ण नहीं होता है । यदि उदीर्ण कर्म की भी पुनः उदीरणा होनी मानी जावे तो फिर इस तरह से उदीरणा का कभी विराम ही नहीं हो सकेगा । अर्थात् उदोंर्ण कर्म की उदीरणा नहीं होती है। इस तरह प्रथम भेद निराकृत हुआ। अब द्वितोय विभेद का निराकरण करने के निमित्त सूत्रकार कहते हैं कि " नो अनुदिष्णं उदीरेइ " जीव अनुदीर्ण कर्म की उदीरणा नहीं करता है । अनुदीर्ण के दो अर्थ हो सकते हैं - एक तो यह कि जिसकी उदीरणा बहुतकाल के बाद होती है वह अनुदीर्ण है, और दूसरा यह कि जिसकी पच्छाकडं कम्मं उदीरेइ ? " उध्यानन्तर पश्चात् भनी उहीरणा अरे छे ? आ પ્રકારે ચાર પ્રશ્નો અહીં પૂછવામાં આવ્યા છે. પ્રભુએ તે પ્રશ્નોના આ પ્રમાણે श्वास साध्या-" नो उदिष्णं " त्याहि. -
८८
"
( गोयमा ! ) हे गौतम ! व " णो उदिष्णं उदीरेइ ” उही उमनी ઉદીરણા કરતા નથી. કારણ કે જે ક` ઉદ્દીણુ હાય છે તેની ઉદીરણા થઈ ગઈ હાય છે, તેથી ફરીથી તેની ઉદીરણા થતી નથી જે ઉદ્દીણુ કર્મીની ફીથી ઉદીરણા થવાની વાત માની લેવામાં આવે તે ઉદીરણાનો કદી અંત જ ન આવે એટલે કે ઉદીણ કમ ની ઉદીરણા થતી નથી. આ રીતે પહેલા ભેદનું સ્પષ્ટીકરણ થઇ ગયું હવે બીજા ભેદનું નિરાકરણ કરવાને માટે સૂત્રકાર કહે છે
" नो अनुदिष्णं उदीरेइ ” જીવ અનુદીણુ કર્મની ઉદીરણા પણ કરતા નથી. અનુદીના એ અ થઇ શકે છે—(૧) જેની ઉદીરણા ઘણા કાળ પછી થવાની છે તે કને અનુદીણુ કમ કહે છે (ર) અને જેની ઉદીરણા આગળ કદી
딩 ७७
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧
