________________
५९०
भगवतीसूत्रे भगवानाह-'गोयमे '-त्यादि । ' गोयमा ' हे गौतम ! “वीरियप्पवहे ' वीर्यप्रवहो योगः, वीर्येण योगस्योत्पत्तिर्भवति, वीर्य नाम वीर्यान्तरायकर्मणः क्षय-क्षयोपशम ननितो जीवस्य परिणामविशेष उल्लास इत्यर्थः । वीर्य कस्मादुत्पद्यते ? इत्याह'से णं भंते' इत्यादि । 'से गं भंते वीरिए' तत् खलु भदन्त ! वीर्य ' किंपवहे' किंमवहम्-वीर्य कस्माज्जायते ? इति प्रश्नाशयः। भगवानाह-' गोयमे '-त्यादि। 'गोयमा' हे गौतम ! 'सरीरप्पवहे' शरीरप्रवहम्-शरीरात् प्रवहति--प्रवर्तते वीर्यम् । अयमाशयः-वीर्य द्विविधम्-सकरणकमकरणकं च, तत्र-लेश्यारहितस्य केवलिनः समस्तज्ञेयदृश्ययोः केवलज्ञानं केवलदर्शनं चोपयुञानस्यापरिस्पन्दोऽप्रतियो जीवपरिणामविशेषोऽकरणकवीर्यमिति कथ्यते । तदिह नेह विवक्षितम् , परन्तु सकरणवीर्यस्यैवात्राधिकारस्तत्स्वरूपं चेदम्-लेश्यावतो जीवस्य मनोवाक्कायकारणहै, कि यह प्रमादजनक जोग-वीर्यसे उत्पन्न होता है। वीर्यान्तराय कर्म के क्षय और क्षयोपशम से जनित जो जीव का परिणामविशेषउल्लास है वही वीर्य कहलाता है । इस वीर्य की उत्पत्ति शरीरसे होती है। इसका यह आशय है-वीर्य दो प्रकार का होता है-एक सकरणक
और दूसरा अकरणक । लेश्या से रहित तथा समस्त ज्ञेय और दृश्य पदार्थों में केवल ज्ञान और केवल दर्शन का उपयोग करने वाले ऐसे केवली भगवान् का जो अपरिस्पन्द-चेष्टाविना का अप्रतिघ-अस्खलित परिणाम है, वह अकरणक वीर्य है। यह अकरणक वीर्य यहां विवक्षित नहीं हुआ है, परन्तु सकरणक वीर्य ही यहां विवक्षित हुआ है, क्योंकि उसी का अधिकार है । इस सकरणक वीर्यका स्वरूप इस प्रकार से है-लेश्यासे युक्त एवं मन, वचन और काय, इन रूप साधनवाले जीवके ઉત્પન્ન થયેલ ગની ઉત્પત્તિ વીર્યથી થાય છે. વીર્યાન્તરાય કર્મના ક્ષય અને ક્ષેપશમથી ઉત્પન્ન થતા જીવનાં જે પરિણામવિશેષ (ઉત્સાહ) છે તેને જ વીર્ય કહે છે. તે વીર્યની ઉત્પત્તિ શરીરથી થાય છે. તેને આશય આ પ્રમાણે છે
वीय में प्रा२नु डाय छ-(१) स४२९१४ सने (२) २५४२९४४. सेश्याथी રહિત તથા સમસ્ત રેય અને દશ્ય પદાર્થોને કેવળજ્ઞાન અને કેવળદર્શનથી જાણનાર, સર્વજ્ઞ કેવળી ભગવાનનું જે અપરિસ્પન્દ (ચેષ્ટી વિનાનું) અપ્રતિઘ ( २५२मलित) परिणाम (उत्सा) छ. तेने “ २५४२९३४ वाय” छे. ते અકરણુક વીર્યને ઉલ્લેખ અહીં કર્યો નથી. પણ અહીં તો સકરણુક વીર્યને જ ઉલ્લેખ કરેલ છે, કારણ કે તેને જ અધિકાર છે. તે સકરણક વીર્યનું સ્વરૂપ આ પ્રમાણે છે-લેસ્યાથી યુક્ત તથા મન, વચન અને કાયારૂપ યોગવાળા જીવને
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧
