________________
प्रमेयवन्द्रि काटीका श. १ उ० ३ सू० ८ काङ्खामोहनीय बंधस्वरूपम् ५८७ ___टीका-'जीवा णं भंते ?' इति-जीवाः खलु हे भदन्त ! किम् ' कंखामोहणिज्ज कम्मं बंधंति' कांक्षामोहनीयं कर्म बध्नन्ति, किं कांक्षामोहनीयकर्मणो बन्धो जीवानां भवतीति प्रश्नः । भगवानाह–'ते'-त्यादि, 'हंता गोयमा !' हन्त गौतम ! 'बंधति' बध्नन्ति जीवाः कांक्षामोहनीयमिति । उक्तकर्मणो बन्धनं कथं जीवानां भवति ? इत्याशयेन पृच्छति-"कह ण'-मित्यादि । 'कह णं भंते !' कथं खलु भदन्त ! 'जीवा कंखामोहणिज्नं कम्मं बंधति' जीवाः कांक्षामोहनीयं कर्म बध्नन्ति ?। उत्तरयति भगवान्-'गोयमा' हे गौतम ! 'पमायपच्चया जोगनिमित्तंच' प्रमादप्रत्ययात् योगनिमित्तं च-प्रमादरूपकारणात् प्रकर्षण माद्यन्तिविमोहयन्तीति प्रमादाः, मद्यादयः पश्च । उक्तं च
__“मज्जं विसय कसाया, निदा विगहा य पंचमी भणिया।
एए पंच पमाया, जीवं पाडेंति संसारे" ॥१॥ अथवा प्रमादग्रहणेन मिथ्यात्वाविरतिकषायस्वरूपं बन्धहेतुत्रयं गृहीतं भवति ।
टीकार्थ-इस सूत्र द्वारा सूत्रकार ने जीव कांक्षामोहनीयकर्म का बंध करता है, तो कैसे करता है ? इस प्रश्नका उत्तर दिया है। गौतम ने प्रभु से पूछा कि हे भदन्त ! जीव कांक्षामोहनीय कर्म का बंध करते हैं क्या ? तब प्रभुने इसका उत्तर उन्हें हां के रूप में दिया। गौतम ने तब प्रभु से पुनः प्रश्न किया कि हे भदन्त ! जीव जो कांक्षामोहनीय कर्मका बंध करते हैं, तो वह उसका बंध उनके कैसे-किस कारण से-होता है ? तब प्रभुने इसके उत्तर में उन्हें समझाया कि कांक्षामोहनीय कर्म का बंध जीव दो कारणों से करते हैं, उनमें एक कारण है प्रमादरूप हेतु
और दूसरा कारण है योगरूप निमित्त । आत्मा को जो प्रकर्षरूप से विमोहित कर देते हैं, वे प्रमाद हैं। ये प्रमाद मद्यादिकके भेदसे पांच प्रकार के कहे गये हैं, कहा भी है
ટીકા–જીવ કાંક્ષાહનીય કર્મને બંધ કઈ રીતે બાંધે છે? એ વાતનું આ સૂત્રમાં સ્પષ્ટીકરણ કર્યું છે. ગૌતમે પ્રભુને પૂછ્યું કે હે પૂજ્ય ! શું જીવ કાંક્ષામોહનીય કર્મને બંધ બાંધે છે? પ્રભુએ તેને જવાબ હકારમાં આપે. ત્યારે ગૌતમસ્વામી બીજે પ્રશ્ન પૂછે છે કે જીવ જે કાંક્ષામોહનીય કર્મને બંધ બાંધે છે, તે બંધ કયા કારણથી બાંધે છે? તેના જવાબમાં પ્રભુએ તેમને સમજાવ્યું કે જીવ કાંક્ષામોહનીય કર્મને બંધ બે કારણેથી બાંધે છે. તેમાંનું એક કારણ પ્રમાદ છે અને બીજું કારણ એગ છે. આત્માને જે અત્યંત વિમોહિત કરે છે તેનું નામ પ્રમાદ છે. મદ્યાદિકના ભેદથી પ્રમાદના પાંચ પ્રકાર કહ્યા છે. જેમ કે
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧
