________________
भगवतीस्त्रे ____टीका-'जीवाणं भंते कंखामोहणिज्जंकम्मं वेदेति ' जीवाः खलु भदन्त ! कांक्षामोहनीयं कर्म वेदयन्ति, ? भगवानाह–'हंता गोयमा वेदेति ' हंत गौतम वेदयन्ति । ननु कांक्षामोहनीयस्य कर्मणो जीवै वद्यत्वं पूर्वप्रकरणप्रश्नोत्तराभ्यां स्थिरीकृतं तत्कुतः पुनरपि वेदनविषयकः प्रश्नः क्रियते ? इति चेदुच्यते-वेदनकारणप्रतिपादनाय पुनः कथनमिति नास्त्यत्र पुनरुक्तिः । उक्तञ्च
___ "पुचभणियंपि पच्छा, जं भन्नइ तत्थ कारणं अस्थि ।
पडिसेहो य अणुन्ना, हेउविसेसोवलंभो-त्ति" ॥ छाया-पूर्व भणितमपि पश्चात् यद् भण्यते तत्र कारणमस्ति ।
प्रतिषेधश्चानुज्ञा हेतुविशेषोपलंभ इति ॥ यद्वस्तु पूर्व प्रतिपादितं तस्यैव यदि शास्त्रकारः पुनरपि प्रतिपादनं कुर्यात् तदा तत्र कलुषसमापन्न होकर जीव कांक्षामोहनीय कर्म का वेदन करते हैं।
टीकार्थ-प्रभु से गौतम ने ऐसा प्रश्न किया कि हे भदन्त ! जीव क्या कांक्षामोहनीयकर्म का वेदन करते हैं ? तब प्रभुने उनसे कहा-हां वेदन करते हैं।
शंका-जब यह बात पूर्व प्रकरण में ही कह दी गई है कि जीव कांक्षामोहनीयकर्म का वेदन करते हैं । तो फिर यहां उसके वेदन के विषय में पुनः प्रश्न करना उचित प्रतीत नहीं होता।
उत्तर-ठीक है परन्तु यहां जो प्रश्न किया गया है वह वेदन के कारणों को प्रतिपादन करने के लिये किया गया है, अतः इस तरह से यहां पुनरुक्ति दोष का प्रसंग प्राप्त नहीं होता है। कहा भी है
जो बात पहिले कह दी गई हो और उसी बात को शास्त्रकार यदि સમાપન્ન થઈને, કલુષસમાપન્ન થઈને જીવો કાંક્ષામેહનીય કર્મનું વેદન કરે છે.
रा -गौतमस्वामी महावीर प्रभुने विनयपूब पूछ्यु, “महन्त ! શું જ કાંક્ષાહનીય કર્મનું વેદન કરે છે ?” પ્રભુએ જવાબ આપ્યો “હા. તેઓ તેનું વેદન કરે છે.
શંકા–આગળના પ્રકરણમાં જ એ વાત બતાવવામાં આવી છે, કે જીવો કાંક્ષાહનીય કર્મનું વેદન કરે છે, વગેરે તો અહીં તેની વેદનના સંબંધમાં ફરીથી પ્રશ્ન પૂછવો તે યોગ્ય નથી.
ઉત્તર–શંકા ઠીક છે. પણ અહીં જે પ્રશ્ન કરવામાં આવ્યું છે તે વેદનના કારણોનું પ્રતિપાદન કરવા માટે પૂછાય છે. આ રીતે પુનરુક્તિ દેષ લાગતું નથી.
જે વાત પહેલાં કહેવાઈ હોય એજ વાત શાસ્ત્રકાર ફરીથી કહે છે તે
શ્રી ભગવતી સુત્ર : ૧
