________________
प्रमेयचन्द्रिकाटीका श.१ उ. ३ सू० २ काङ्कामोहनीयकीनरूपणम् ५५३ चतुर्भङ्गी वक्तव्या। तथाहि-देसेणं सव्यं करिसु२, सव्वेण देसं करिसु३, सव्वेण सव्वं करिमु४। अत्रापि-सर्वेण सर्वात्मना सर्वकांक्षामोहनीयं कर्म अकार्षः कृतवन्तः' इत्येवरूपश्चतुर्थो भङ्गः स्वीकृतः। 'एएणं अभिलावेणं दंडओ भाणियब्यो जाव वेमाणियाणं' एतेनाभिलापेन दण्डको भणितव्यो यावद्वैमानिकानाम् , नारकजीवाधिकृतातीतकालक्रियाघटिताभिलापो यावद्वैमानिकेषु :वक्तव्यः। अथ कांक्षामोहनीयकर्मणां कि हे भगवन् ! जीवोंने जो इस कर्म का उपार्जन किया है अपनीर क्रियाओं द्वारा-सो आप हमें यह समझाइये कि उन्होंने इसको क्रिया द्वारा किस रूप से उपार्जन किया है ? क्या जीवोंने इसे अपने एकदेश से-अर्थात् अपने आत्मप्रदेशों में से किसी एकादिप्रदेश की क्रिया से-इस कांक्षामोहनीयकर्म को एकदेश से-सर्वदेश से नहीं-उपार्जित किया है, या सर्वदेश से-आत्मा के सर्वप्रदेशों में हुई क्रिया से-इसे एकदेशरूप में उपोजित किया है। इत्यादिरूप से पहले की तरह यहां चतुर्भगी लगा लेनी चाहिये । वह इस प्रकार से है-सूत्र में "देसेणं देसं करिसु" यह एक भंग तो दिखला ही दिया है। शेष तीन भंग "देसेणं सव्वं करिसु" २, “ सव्वेणं देस करिंसु ३, सव्वेणं सव्वं करिसु" ये हैं । सो इन भंगोंमें यहां अन्तिम भंग "सव्वेणं सव्वं करिसु" है वही स्वीकृत हुआ है । " एएणं अभिलावेणं दंडओ भाणियन्वौ जाव वेमाणियाणं" इसका तात्पर्य यह है कि नारक जीवों के प्रकरण में अतीतकाल क्रिया संबंधी जसा दंडक वैमानिक देवों तक कहा गया है वैसा ही दंडक यहां વડે આ કર્મનું જે ઉપાર્જન કર્યું છે. તે ઉપાર્જન તેમણે ક્રિયા દ્વારા કયા પ્રકારે કર્યું છે? શું જીવોએ પિતાના એકદેશથી–એટલે કે પિતાના આત્મપ્રદેશેમાંના કેઈ પણ એકાદિ આત્મપ્રદેશની ક્રિયાથી, આ કાંક્ષામહનીય કર્મનું એકદેશથી ઉપાર્જન કર્યું છે કે સર્વદેશથી આત્માના સમસ્ત પ્રદેશોમાં થયેલી ક્રિયાથી તેને એકદેશરૂપે ઉપાર્જિત કર્યું છે?” ઈત્યાદિ કથન દ્વારા પહેલાની જેમ જ અહીં પણ ચતુર્ભાગી જવી જોઈએ. તે ચતુર્ભગી આ પ્રમાણે છે–સૂત્રમાં " देसेणं देसं करिसु" 20 से मांगो तो मावी वाम माव्यो छे. माजीना ऋण म मा प्रमाण छ-" देसेणं सव्यं करिसु, सव्वेणं देसं करिसु, सने सव्वेणं सव्वं करिसु" २ मांसामा “ सव्वेणं सव्वं करिंसु" । छया ભાંગાને જ અહીં સ્વીકાર થયો છે. ___“एएणं अभिलावेणं दंडओ भाणियव्वो जाव वेमाणियाणं" २॥ सूत्रना હેતુ એ છે કે નારક જીના પ્રકરણમાં ભૂતકાળની ક્રિયાના વિષયમાં તેવાં भ० ७०
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧
