________________
प्रमेयन्द्रिकाटीका श०१ ४० ३ सू०२ काङ्क्षामोहनीय कर्मनिरूपणम्
५५१
कृता चिता उपचिता उदीरिता वेदिताच निर्जीर्णाः । आदित्रिके चत्वारो भेदा त्रिभेदाः पश्चिमास्त्रयः ॥ ०२ ॥
टीका- 'जीवाणं भंते' जीवाः खलु भदन्त ! 'कखामोहणिज्जं कम्मं करिंसु ' कांक्षामोहनीय कर्म अकार्षुः, जीवा अतीतकाले कांक्षामोहनीयं कर्म कृतवन्तः किमि - ने किया, उसका चयन वे वर्तमानकाल में भी करते हैं, और आगे भी करेंगे | कांक्षामोहनीयकर्म जीवों द्वारा उपचित हुआ है, उसका भूतकाल में उन्होंने उपचय किया है । वर्तमान में वे उसका उपचय करते रहते हैं, और भविष्य में भी उसका उपचय करेंगे। कांक्षामोहनीयकर्म की जीवोंने उदीरणा भूतकाल में की है, वर्तमान में उसकी उदीरणा करते रहते हैं, और आगे भी वे उसकी उदीरणा करेंगे । कांक्षामोहनीयकर्म का जीवों ने भूतकाल में वेदन किया है, वर्तमान में वे उसका वेदन करते हैं और भविष्यत् कालमें भी वे उसका वेदन करेंगे। कांक्षामोहनीय कर्मकी जीवोंने भूतकालमें निर्जरा की है, वर्तमानकालमें वे उसकी निर्जरा करते रहते हैं और भविष्यत्काल में भी वे उसकी निर्जरा करेंगे । गाथा - (कड - चिय- उचचिय- उदीरिया य वेइया य निज्जिन्ना । आदितिए चउभेया, तियभेया पच्छिमा तिन्नि) कृत में चित में और उपचित्त में इनमें एक एक के चार२ भेद कहना चाहिये और उदीरित, वेदित और निर्जीर्ण इनमें एक एक के तीन भेद कहना चाहिये ।
टीकार्थ - प्रभु से गौतमस्वामीने यह प्रश्न किया कि हे भदन्त ! भूतकाल में क्या जीवोंने इस कांक्षामोहनीयकर्म को किया है - अर्थात् ભૂતકાળમાં તેને ઉપચય કર્યો છે, વર્તમાનકાળે તે તેના ઉપચય કરે છે, અને ભવિષ્યમાં તેઓ તેને ઉપચય કરશે. કાંક્ષામેાહનીયકમ ની ઉદીરણા જીવાએ ભૂતકાળમાં કરી છે, વર્તમાનકાળે તેઓ તેની ઉદીરણા કરે છે અને ભવિષ્યમાં પણ તે તેની ઉદીરણા કરશે. કાંક્ષામહનીયકમનું વેઇન જીવાએ ભૂતકાળમાં કયુ છે, વર્તમાનકાળે તે તેનું વેદન કરે છે અને ભવિષ્યમાં પણ તે તેનું વેદન કરશે. જીવાએ ભૂતકાળમાં કાંક્ષામેાહનીયકમની નિરા કરી છે, વત માનમાં તેએ તેની નિર્જરા अरे छे भने लविष्यभां पशु तेथे। तेनी निश ४२शे. गाथा ( कड - चिय-उवचिय, उदीरिया, य वेइया य निजिन्ना । आदितिए चउभेया, तियभेया, पच्छिमा तिन्नि ) मॄतभां, थितमां, अने उपथितमां, ते प्रत्येभां यार यार ले हेवा જોઇએ અને ઉદ્વીરિત, વેતિ અને નિજી, તે પ્રત્યેકમાં ત્રણ ત્રણ ભેદ કહેવા જોઈ એ ટીકા ગૌતમસ્વામીએ મહાવીર પ્રભુને એવા પ્રશ્ન પૂછ્યો કે હું પૂજ્ય ! શુ જીવાએ ભૂતકાળમાં કાંક્ષામેાહનીયકમ ઉપાર્જિત કર્યુ છે એટલે કે ભૂતકાળમાં
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧
