________________
प्रमेयचन्द्रिकाटीका श०१ उ० २ सू० १४ असश्यायुष्क निरूपणम्
५२७
"
असंज्ञी सन् यत् परभवयोग्यमायुर्बध्नाति तदसंज्ञ्यायुरिति कथ्यते । 'तं जहा' तद्यथानेरइय असन्निआउए ' नैरयिकासंज्ञयायुष्कम् - नैरयिकप्रायोग्यमसंज्ञयायुनैरयिकासंज्ञ्यायु:, ' तिरिक्ख जोणिय असन्निआउए' तिर्यग्योनिका संज्ञयायुष्कम् - तिर्यग्योनिक प्रायोग्यम संश्यायुस्तिर्यग्योनिकासंज्ञयायुः, 'मणुस्सअसन्निआउए' मनुष्यासंश्यायुष्कम् - मनुष्यप्रायोग्य संश्यायुष्कम्, 'देवअसन्निआउए' देवासंज्ञयायुष्कम् - देवमायोग्यमसंज्ञयायुष्कमिति । असंज्ञयायुरिति-असंज्ञिन आयुरिति तु सम्बन्धमात्रेणापि भवति यथा भिक्षोः पात्रम्, अतोऽसंज्ञिजीवकृतत्वलक्षणसम्बन्ध विशेषप्रदर्शनायाहप्रकारका असंज्ञी आयुष्क कहा गया है । असंज्ञि आयुष्क इस भव में असंज्ञी होकर जो जीव परभवयोग्य आयुका बंध करता है, वह असंज्ञी आयुष्क शब्दका अर्थ है । यह असंज्ञो आयुष्क ४ चार प्रकार कहा गया है - नैरधिकअसंज्ञी आयुष्क, तर्यक्योनिक असंज्ञी आयुष्क, मनुष्य असंज्ञी आयुष्क और देव असंज्ञी आयुष्क । असंज्ञी हो कर जो जीव नैरयिकप्रायोग्य आयुको बांधता है वह नैरयिक असंज्ञी आयुष्क है । तिर्यञ्च योनिवाले जीवों के प्रायोग्य आयु को जो असंज्ञी जीव बांधना है, वह तिर्यग योनिक आयुष्क है। मनुष्यके प्रायोग्य आयु को जो असंज्ञी जीव बांधता है। वह मनुष्य असंज्ञी आयुष्क है। देव के प्रायोग्य आयु का जो असंज्ञी जीव बंध करता है वह देवासंज्ञ्यायुष्क है । " असंज्ञिनः आयुः इति असंज्ञ्यायुः ऐसा तो संबंध मात्रसे भी होता है। जैसे कि “भिक्षोः पात्रं" भिक्षुका पात्र “भिक्षुपात्र"
पण्णत्ते " यार प्रहारना असंज्ञि आयुष्यवाजा वो उद्या हे या लवभां અસંન્નિ રૂપે જન્મીને જે જીવો પરભવ ચૈગ્ય આયુષ્યને મધ ખાંધે છે તે જીવોને અસજ્ઞિઆયુષ્યવાળા કહે છે.
તે અસ'ઝિઆયુષ્યવાળા જીવો ચાર પ્રકારના કહ્યા છે–(૧) નૈરિયેક અસ'નાિ આયુષ્યવાળા, (૨) તિય`ચ ચેાનિક અસ'સિઆયુષ્યવાળા, (૩) મનુષ્ય અજ્ઞિ આયુષ્યવાળા અને (૪) દેવ અસન્નિઆયુષ્યવાળા. જે અસંજ્ઞી જીવો નૈરયિક પ્રાયેાગ્ય આયુષ્યના બધ બાંધે છે તેને નૈરયિક અસંજ્ઞિઆયુષ્યવાળા કહે છે. જે અસ’જ્ઞી જીવ તિય ચ ાનિવાળા જીવાને પ્રાયેાગ્ય આયુષ્યને અધ બાંધે છે તેને તિક્ષેાનિક અસની આયુષ્યવાળા કહે છે. જે અસંજ્ઞી જીવ મનુષ્યના પ્રાચેાગ્ય આયુષ્યના બધ માંધે છે તેને મનુષ્ય અસંજ્ઞી આયુષ્ય વાળા કહે છે. જે અસંગી જીવેા દેવાના પ્રાયેાગ્ય આયુષ્યના અધ બાંધે છે तेने द्वेवमसाज्ञी आयुष्यवाजा आहे छे. “ असंज्ञिन आयुः इति असंज्ञ्यायुः અસ'નીનું આયુ તે અસફ્યાયુ એવું તે સંબંધ માત્રથી પણ થાય છે. જેમ કે भिक्षोः पात्रं " लिक्षुनुं यात्र, ते 'भिक्षुपात्र' लिक्षुपात्र अहेवाय छे. तेथी
"
66
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧
