________________
प्रमेयचन्द्रि काटीका श० १ २० २ सू० १३ उपपातप्रकरणनिरूपणम् ५१५ छाया-द्विविधः खलु अभियोगो द्रव्ये भावे च भवति ज्ञातव्यः।
द्रव्ये भवन्ति योगा विद्या मंत्राश्च भावे ॥१॥" एतादृशो द्विविधोऽभियोगो विद्यते येषां ते आभियोगिकाः, अथवा अभियोगेन चरन्ति ये ते आभियोगिकाः, एते आभियोगिका व्यवहारतश्चरणवन्तोपि मंत्रादिप्रयोक्तारो भवन्ति । उक्तश्च
" कोउय-भूईकम्मे,-पसिणा पसिणेनिमित्तमा जीवी।
इडिरससायगरुओ, अभिओगं भावणं कुणइ " ॥१॥ छाया-कौतुक-भूतिकर्म-प्रश्नाप्रश्न-निमित्ताजीवी।
ऋद्धि-रस-सात-गुरुक आभियोगिकी भावनां करोति ॥१॥ "दुविहो खलु अभिओग्गो, व्वे भावे य होइ नायव्यो। दव्वंमि होंति जोगा, विजा मंता य भावम्मि ॥ १॥"
यह अभियोग द्रव्य और भाव में होता है इसलिये दो प्रकार का कहा गया है, एक द्रव्य अभियोग और दूसरा भाव अभियोग, ऐसा दोनों प्रकार का अभियोग जिनमें मौजूद होता है, वे आभियोगिक हैं। अथवा अभियोग द्वारा जो अपना व्यवहार चलाते हैं वे आभियोगिक हैं। ये आभियोगिक व्यवहारकी अपेक्षा चारित्रशाली होने पर भी मंत्रादि का प्रयोग करने वाले होते हैं इसलिये ये आभियोगिक कहे जाते हैं । तात्पर्य कहने का यह है कि व्यवहारकी दृष्टि से जो चारित्रका पालन करते हैं, तथा मंत्रादिक के प्रयोग से जो लोगोंपर अपना प्रभाव जमाते हैं । वे आभियोगिक माने जाते हैं। कहा भी है
"दुविहो खलु अभिओगो, वे भावे य होइ नायव्वो।
दव्वमि होति जोगा, विज्जा मंता य भावम्मि ॥१॥" આ અભિગ દ્રવ્ય અને ભાવથી થાય છે. તેના બે પ્રકાર કહ્યા છે. (૧) દ્રવ્યઅભિગ અને (૨) ભાવ અભિયોગ. આ બે પ્રકારને અભિગ જેમનામાં
જાદ હોય છે તેમને આભિગિક કહેવામાં આવે છે. અથવા અભિગ દ્વારા જેઓ પોતાને વ્યવહાર (આજીવિકા વગેરે) ચલાવે છે તેમને પણ આભિગિક કહેવામાં આવે છે. તે આભિગિક વ્યવહારની અપેક્ષાએ ચારિત્રશાળી હોવા છતાં પણ મંત્રાદિનો પ્રયોગ કરતા હોવાથી તેમને આભિયોગિક કહેવામાં આવે છે. તાત્પર્ય એ છે કે વ્યવહારની દૃષ્ટિએ તે તેઓ ચારિત્રનું પાલન કરતા હોય છે, પણ મંત્રાદિના પ્રગથી તેઓ લકે પર પિતાને પ્રભાવ જમાવતા હોય છે. તેથી તેમને અભિગિક ગણવામાં આવે છે. કહ્યું પણ છે
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧
