________________
भगवतीसूत्रे यावत् , यावच्छब्देन-'तिरिक्खजोणियसंसारसंचिट्ठणकालस्स य मणुस्ससंसार संचिट्ठणकालस्स य' इति संग्रहः, 'देवसंसारसंचिट्ठणकालस्स, देवसंसारसंस्थानकालस्य-नैरयिकादिचतुर्णामित्यर्थः । 'जाव विसेसाहिए वा' यावद्विशेषाधिको वा, अत्र यावच्छब्देन-" अप्पे वा बहुए वा तुल्ले वा” इति संग्रहः, हे भदन्त ! नारकाणां मनुष्याणां तिर्यग्योनिकानां तथा देवानां च यः संसारसस्थानकालः तेषु कस्यापेक्षया कस्याल्पत्वं वा बहुकत्वं वा तुल्यत्वं वा विशेषाधिकत्वं वेति प्रश्नः। उत्तरयति भगवान्-'गोयमा' हे गौतम ! 'सव्वत्थोवे मणुस्ससंसारसंचिट्ठणकाले' सर्वस्तोको मनुष्यसंसारसंस्थानकालः सर्वापेक्षया मनुष्याणां संसारसंस्थानकालोऽल्प इति । ' नेरइयसंसारसंचि णकाले असंखेज्जगुणे । नरयिक संसारसंस्थानकालोऽसंख्येयगुणः; मनुष्यसंसारसंस्थानकालापेक्षया नैरयिकसंसारसंस्थानकालोऽसंख्येयगुणाधिको भवतीति। 'देवसंसारसंचिट्ठणकाले असंखेज्जगुणे' देवसंसारसंस्थानकालोऽसंख्येयगुणः, नारकापेक्षया देवसंसारसंस्थानकालोऽख्येय गुणाधिको भवतीति । 'तिरिक्खजोणियसंसारसंचिट्ठणकाले अणंतगुणे तिर्यग्यो
देवोंका जो संसारसंस्थानकाल है, उसमें किसका किसकी अपेक्षासे अल्पत्व है, किसका किसकी अपेक्षासे बहुत्व है, और किसका किसकी अपेक्षासे विशेषाधिकत्व है ? तब प्रभुने इसे यों समझाया कि हे गौतम ! सबसे थोड़ा मनुष्यसंसारसंस्थानकाल है। अर्थात् मनुष्योंका जो संसार संस्थानकाल है वह सबकी अपेक्षा अल्प है। मनुष्यों के संसारसंस्थानकालकी अपेक्षा " नेरइयसंसारसंचिट्ठणकाले असंखेज्जगुणे " नैरयिक जीवोंका जो संसारसंस्थानकाल है वह असंख्यातगुणा अधिक है। नारकजीवोंका जो संसारसंस्थानकाल है उसकी अपेक्षा " देवसंसारसंचिट्ठणकाले असंखेज्जगुणे" देवोंका जो संसारसंस्थानकाल है वह असं. ख्यातगुण अधिक है। देवोंके संस्थानकालकी अपेक्षा 'तिरिक्खजोणिय
કેનો સંસારસંસ્થાનકાળ કોના કરતાં અલ્પ છે, કોના કોના કરતાં અધિક છે. જેને કેની બરાબર છે અને તેને તેના કરતાં વિશેષાધિક છે? ત્યારે તેના જવાબમાં પ્રભુએ આ પ્રમાણે સમજાવ્યું–હે ગૌતમ! મનુષ્ય સંસારસંસ્થાન
सौथी साछी छे. मनुष्याना स सारस स्थान ३२त “नेरइयसंसारसंचिद्रणकाले असंखेजगुणे" नानो ससा२२थाना मस-यात छ. नाना संसार संस्थान २i " देवसंसारसंचिट्ठणकाले असंखेज्जगुणे" हेवानी संसारસંસ્થાનકાળ અસંખ્યાત ગણું વધારે છે. દેવનાસંસારસંસ્થાનકાળ કરતાં
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧