________________
४९६
भगवती सूत्रे
छाया - एषोऽसंख्यभागो वर्तते उद्वर्तनोपपाते । एकनिगोदे नित्यमेवं शेषेष्वपि स एव ॥ १ ॥
"
'सुन्नकाले अनंतगुणे' ति' शून्यकालोऽनंतगुण इति, एवमन्येष्वपि तिर्यक्षु विज्ञेयम् । पृथिव्यादिषु तु विरहस्याभावः, "अणुसमयं असंखेज्ज०" इति वचनात्, 'मिस्स काले अनंतगुणे -त्ति मिश्रकालोऽनन्तगुण इति, मिश्रकालविचारो नारकवद् विज्ञेयः । तिरथां तु शून्यकालो नैव भवति यस्मात् वार्तमानिकसाधारणवनस्पतीनां तत उद्वृत्तानामन्यत् स्थानं नास्ति, तेषां बहुत्वादन्यत्र समावेशाभावेन प्रायशस्तत्रैवोत्पत्तेः संभवादिति । ' मणुस्साण य देवाण य जहा नेरइयाणं ' मनुष्याणां च "एसो असंखभागो, वह उब्वट्टणोववायम्मि ।
9
एगनिगोए निच्च, एवं सेसेसु वि स एव ॥ १ ॥ " कालका असंख्यात भाग एक निगोदमें उद्वर्तनामें और उपपात में नित्य रहता है ।
"सुन्नकाले अनंतगुणे" शून्यकाल अनंतगुणा है, इसी प्रकार अन्य भी तिर्यंचों में जानना चाहिये । "अणुसमयं असंखेज्ज० " ऐसा वचन होनेसे पृथिवी आदिमें तो विरहका अभाव है। "मिस्सकाले अनंतगुणे" मिश्रकाल अनंतगुणा है, अर्थात् मिश्रकाल नारककी तरह है । शून्यकाल तो तिर्यचका है ही नहीं, कारण कि वहां से उदवृत्त वार्तमानिक साधारण वनस्पतियोंका दूसरा स्थान नहीं है, प्रायः वहीं पर उनकी उत्पत्ति संभवित होती है। क्योंकि इतने जीवोंका दूसरे किसी भी स्थान में समावेश नहीं हो सकता । " मणुस्साण य देवाण य जहा णेर
" एसो असंखभागो, वट्ट उवट्टणोविवायम्मि ।
एग निगोए निच्चं, एवं सेसेसु वि स एव ॥ १ ॥
"
એક નિગેાદમાં કાળના અસંખ્યાતમા ભાગ ઉદ્દતનામાં અને ઉપપાતમાં नित्य रहे छे. मेन प्रमाणे माडीना विषयोभां पशु लावु " सुन्नकाले अनंतगुणे " શુન્યકાળ અન’તગણા છે એજ પ્રમાણે જ અન્ય તિય ચેમાં यसभन्न “अणुसमयं असंखेज " भावुं स्थन होवाथी पृथिव्याहि अभां तो विरहने! अलाव ४ छे. मिस्सकाले अणंतगुणे ” मिश्र आज अनंतगण छे, भेटले કે મિશ્રકાળ નારકો પ્રમાણે જ છે. તિય ચાને શૂન્યકાળ તા હોતા જ નથી કારણ કે ત્યાંથી ઉદ્ભવૃત્ત વમાનિક સાધારણ વનસ્પતિનું બીજું સ્થાન નથી, કેમકે તે ઘણા હાવાને કારણે ખીજે તેમના સમાવેશ થઈ શકે તેમ ન હોવાથી તે કારણે સામાન્ય રીતે ત્યાંજ તેમની ઉત્પત્તિના સંભવ હોવાથી
66
मस्साण य देवाण य जहा णेरइयाणं " मनुष्यो भने हेवाना संसार
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧
