________________
४९२
भगवतीसूत्रे 'मुन्नकालस्स' शून्यकालस्य 'असुन्नकालस्स' अशून्यकालस्य ' मीसकालस्स य' मिश्रकालस्य च 'कयरे कयरेहितो' कतरः कतरेभ्यः 'अप्पे वा बहुए वा तुल्ले वा विसेसाहिए वा' अल्पो वा बहुको वा तुल्यो वा विशेषाधिको वा, नैरयिकसंबन्धिसंसारसंस्थानकालेषु शून्याशून्यमिश्रेषु कस्याल्पत्वं बहुत्वं तुल्यत्वं विशेषाधिकत्वं वेति प्रश्नः। उत्तरयति भगवान् 'गोयमा' हे गौतम ! 'सव्वत्थोवे असुन्नकाले' सर्वस्तोकोऽशून्यकाल:-तेषु अशून्यकालः सर्वस्तोकः, नारकजीवानामुत्पादोद्वर्तनाविरहकालस्योत्कर्षतोपि द्वादशमुहूर्तप्रमाणकत्वादिति । 'मिस्सकाले अनंतगुणे' मिश्रकालोऽनन्तगुणः, अशून्यकालापेक्षया अनन्तगुणको नारकजीवानां मिश्रकालो भवति, विवक्षितनारकजीवानां मिश्राख्यो निर्लेपनाकालोऽशून्यकालापेक्षयाऽनन्त कालस्स सुन्नकालस्स असुन्नकालस्स मीसकालस्स कयरे कयरेहितो अप्पे वा बहुए वा तुल्ले वा विसेसाहिए वा" प्रश्न-गौतमस्वामी ने इसप्रकार प्रश्न किया-कि हे भदन्त ! नैरयिकसंबंधी संसारसंस्थानकाल जो शून्यकाल अशून्यकाल और मिश्रकाल के भेद से तीनप्रकार का आपने प्रकट किया है । सो इनमें कौन किसकी अपेक्षा अल्प है, और कौन किसकी अपेक्षां बहुत है, कौन किसकी अपेक्षा तुल्य है और कौन किसकी अपेक्षा विशेषाधिक है ? तब प्रभुने इसका उत्तर यों दिया कि हे गौतम ! नारकसंबंधी संसारसंस्थानकाल का जो अशून्यकाल भेद है वह सब से थोड़ा है। क्योंकि नारकजीवों का उत्पाद और उद्वर्तनाका विरहकाल अधिक से अधिक भी बारह मुहूर्त प्रमाण ही है। अशून्यकाल की अपेक्षा से विवक्षित नारकजीवों का मिश्रकाल नाम का निर्लेपनाकाल अनंतगुणा होता है क्योंकि नारकजीवों में और इतर असुन्नकालस्स मीसकालस्स कयरे कयरेहितो अप्पे वा बहुए वा तुल्ले वा विसेसाहिए वा"
ગૌતમ સ્વામીએ મહાવીર પ્રભુને એ પ્રશ્ન પૂછ્યો કે હે પૂજ્ય ! આપે નારકેના સંસારસંસ્થાનકાળના શૂન્યકાળ, અશૂન્યકાળ અને મિશ્રકાળ એવા જે ત્રણ ભેદ બતાવ્યા તેમાને કર્યો કાળ કયા કાળથી અલ્પ છે, કયે કાળ કયા કાળથી અધિક છે, કે કાળ કેની બરાબર છે અને જે કાળ કેના કરતાં વિશેષાધિક છે? ત્યારે પ્રભુએ તેને આ પ્રમાણે જવાબ દીધે. હે ગૌતમ ! નારકેના સંસારસંસ્થાનકાળને અશૂન્યકાળ નામને ભેદ સૌથી અલ્પ છે. કારણ કે, નારકના ઉત્પાદ અને ઉદ્વર્તનને વિરહકાળ વધારેમાં વધારે બાર મુહૂર્ત પ્રમાણ છે. અશૂન્યકાળની અપેક્ષાએ વિવક્ષિત નારકને
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧
