________________
प्रमेयचन्द्रिकाटीका श०१ उ० २ सू० ११ संसारसंस्थानकालनिरूपणम् ४९१ चेदत्रोच्यते, ये खलु वर्तमानकाले विद्यमाना नारकाः सन्ति तेषां स्वायुष्ककालस्यान्ते उद्वर्तनं भवति, आयुस्तु तेषामसंख्यातकालमेव भवति, अत उत्कर्षतो द्वादशमौहूर्तिकाऽशून्यकालापेक्षया मिश्रकालस्यानन्तगुणता सूत्रप्रतिपादिता न संगच्छेत । तदुक्तम्
" किं कारणमाइट्ठा, नेरइया जे इमम्मि समयम्मि ।
ते ठिइकालस्संते, जम्हा सव्वे खविनंति" ॥ छाया-किं कारणमादिष्टाः नैरयिका येऽस्मिन् समये।
ते स्थितिकालस्यान्ते यस्मात् सर्वे क्षप्यन्ते" ॥ इति ॥ अथ तेषामल्पबहुत्वमाह-' एयस्स' इत्यादि । 'एयस्स णं भंते णेरइयस्स' एतस्य खलु भदन्त ! नैरयिकस्य — संसारसंचिट्ठणकालस्स' संसारसंस्थानकालस्य
शंका-अशून्यकाल की अपेक्षा मिश्रकाल में अनंतगुणता किस कारण से संभवित नहीं हो सकती ?
उत्तर-जो नारक वर्तमानकाल में विद्यमान हैं, उनका अपने आयुष्यकाल के अन्त में वहाँ से उद्वर्तन होता है। आयु तो उनकी असंख्यातकाल की ही होती है। इसलिये उत्कृष्टसे बारह मुहूर्त के अशुन्यकाल की अपेक्षा से सूत्रप्रतिपादित मिश्रकाल में अनंतगुणता संगत नहीं होती है। कहा भी है-"किं कारण माइट्टा, नेरइया जे इमम्मि समयम्मि ।
ते ठिइकालसंते, जम्हा सव्वे खविति ॥" वर्तमानकाल में जितने नारकजीव हैं, वे सब अपनी २ स्थितिकाल के अन्त में वहां से निकल आते हैं। इनका अल्पबहुत्व प्रश्न विषयक विचार इस प्रकार से है-." एयस्स णं भंते! णेरइयस्स संसारसंचिटणશંકા-શા કારણે અશૂન્યકાળ કરતાં મિશ્નકાળમાં અનંતગણુપણું સંભવી શકતું નથી?
ઉત્તર–જે નારકે વર્તમાનકાળમાં વિદ્યમાન (મેજૂદ) છે, તેમનું ઉદ્વર્તન તેમના આયુષ્યકાળને અન્ત થાય છે. તેમનું આયુષ્ય તે અસંખ્યાતકાળનું જ હોય છે. તે કારણે ઉત્કૃષ્ટની અપેક્ષાએ બાર મુહૂર્તના અશૂન્યકાળ કરતાં સૂત્રપ્રતિપાદિત મિશ્રકાળમાં અનંતગણાપણું સંભવી શકતું નથી. કહ્યું પણ છે
" किं कारणमाइट्ठा नेरइया, जे इमम्मि समयम्मि ।
ते ठिइकालस्संते जम्हा, सव्वे खविजंति" ॥ વર્તમાનકાળમાં જેટલા નારકજીવે છે તેઓ બધા પિતા પોતાના સ્થિતિ કાળને અંતે નરકમાંથી નીકળે છે. તેમને એાછા વધુપણાના પ્રશ્નને વિચાર मा प्रमाणे यो छ-"एयस्स णं भंते ! णेरइयस्स संसारसंचिट्ठणकालरस सुन्नकालस्स
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧
