________________
प्रमेयचन्द्रिकाटीका श०१ ३०२ सू०११ संसारसंस्थानकालनिरूपणम्
"
"
मणुस्स
"
'संसारसंचिणकाले' संसारसंस्थानकालः ' पण्णत्ते' प्रज्ञप्तः, ' तं जहा ' तद्यथा' नेरइयसंसारसं चिहणकाले ' नैरयिकसंसारसंस्थानकाल: १, 'तिरिक्खजाणियसंसारसं चिट्टणकाले' तिर्यग्योनिक संसार संस्थानकाल: २, संसारसंचिणकाले ' मनुष्यसंसारसंस्थानकालः ३, 'देवसंसारसंचिणकाले' देवसंसारसंस्थानकालव४ | गौतमः प्रश्नयति-- 'नेरइयसंसारसंचिगुणकाले णं नैरयिकसंसार संस्थानकालः खलु =नारकभवसम्बन्धिस्थितिकालः 'भंते ' हे भदन्त ! ' कइविहे पण्णत्ते' कतिविधः प्रज्ञप्तः । भगवानाह - ' गोयमा ' हे गौतम! 'तिविहे पण्णत्ते' त्रिविधः प्रज्ञप्तः । 'तं जहा ' तद्यथा - 'सुन्नकाले' शून्यकालः 'असुन्नकाले' अशून्यकालः, 'मिस्सकाले' मिश्रकालः । तत्र शून्यकालः- यदा सप्तसु पृथिवी वर्तमानसमयसम्बन्धिनो नारकाः साकल्येन तत उद्वर्त्तन्ते नैकोऽपि तेषां मध्येऽवशिष्टो भवेत् स कालः शून्य उच्यते ।
उक्तञ्च — "निल्लेविएहिं सव्वेहिं वट्टमाणेहिं सुन्नो उ" इति ।
४८७
चार प्रकार है । वे चार प्रकार “ नारक संसार संस्थानकाल तिर्यग्योनिक संसार संस्थानकाल, मनुष्य संसार संस्थानकाल और देवसंसारसंस्थान काल " ये हैं । इनमें नारकसंसारसंस्थानकाल- नारकभवसंबंधिस्थिति काल- शून्यकाल अशून्यकाल और मिश्रकाल के भेद से तीन प्रकार का कहा गया है । शून्यकाल का तात्पर्य इस प्रकार से है - सातों पृथिवियों में वर्तमान समय संबंधी जितने भी नारक जीव मौजूद हैं, वे सब वहांसे निकल जावें - अर्थात मरजावें कोई एक भी उनमें से वहां जिस समय में बाकी बचा नहीं रहे तो वह शून्यकाल है, अर्थात् सातों पृथिवियों में उनमें से एक भी नारकी न बचा रहे, वे सब वहां से मरकर उस स्थान को बिलकुल खाली कर दें यह शून्य काल है । उक्तंव
सस्थानअण, (२) तिर्यथ योनि संसारस स्थानअण, (3) मनुष्य संसारस स्थानકાળ અને (૪) દેવસ સારસ સ્થાનકાળ. તેમાં નારકસંસારસ સ્થાનકાળના (नारम्भव संबंधी स्थिति अजना ) त्रशु अार छे - ( १ ) शून्याज, (२) અશ્રુન્યકાળ અને (રૂ) મિશ્રકાળ. શૂન્યકાળના ભાવાર્થ આ પ્રમાણે છે–સાતે પૃથ્વીએ!માં નરકામાં ) વતમાન સમયે જેટલા નારકજીવો મેાજૂદ છે. તેઓ ત્યાંથી નીકળી જાય એટલે કે, મરીને ખીજી ગતિમાં જાય—તેમાંના કાઈ એક પણ જીવ જે સમયે ખાકી રહે નહીં તે સમયને શૂન્યકાળ કહે છે. એટલે કે સાતે પૃથ્વીએ ( નરકે ) માં એક પણ નારકજીવ જ્યારે બાકી ન રહે એટલે કે બધાં નારકે! મરીને જે સમયે તે સ્થાનને મિલકુલ ખાલી કરી નાંખે ते समयने शून्यआज उहे छे, उधुं पशु छे - “निल्लेविएहिं सव्वेहिं वट्टमाणेहिं
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧
