________________
भगवतीसूत्रे टीका--'पंचिंदियतिरिक्खजोणिया जहा नेरइया' पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकाः यथा नैरयिकाः। पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकानां वक्तव्यता नैरयिकसूत्रानुसारेण विज्ञेया । अत्रायं विवेकः-अत्र ये महाशरीरास्ते अभीक्ष्णमाहारयन्ति अभीक्ष्णमुच्छ्वसन्ति चेति यदुक्तं तत् संख्यातवर्षायुष्कपञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकापेक्षया विज्ञेयम् तथैव दर्शनात् , किन्त्वसंख्यातवर्षायुष्कापेक्षया तन वाच्यम् , तेषां कवलाहारस्य पंचेन्द्रिय तिर्यश्च हैं उनके तीन क्रियाएँ होती हैं । (तं जहा) वे इस प्रकार से-(आरंभिया, परिग्गहिया, मायावत्तिया)आरंभिकी पारिग्रहिकी, मायाप्रत्यया, (असंजयाणं चत्तारि, मिच्छादिट्ठीणं पंच, सम्मामिच्छादिट्ठीणं पंच) असंयतपंचेन्द्रिय तिर्यञ्चों के ४, मिथ्यादृष्टि पंचेन्द्रियतिर्यश्चों के ५, और सम्यक मिथ्यादृष्टि पचेन्द्रियतिर्यश्चों के भी ५ क्रियाएँ होती है।
टीकार्थ-"पंचिंदियतिरिक्ख जोणिया जहा नेरइया" का तात्पर्य यह है कि पंचेन्द्रियतिर्यञ्चजीवों को वक्तव्यता नैरयिक सूत्र के अनुसार जाननी चाहिये । परन्तु यहां जो विशेषता है वह इस प्रकार से हैइनमें जो महाशरीरवाले पंचेन्द्रियतिर्यश्च हैं वे निरन्तर आहार करते हैं, निरन्तर श्वासोच्छ्वास लेते हैं ऐसा जो कहा गया है वह संख्यातवर्ष की आयुवाले पंचेन्द्रिय तिर्यश्च जीवों की अपेक्षा से ही कहा है ऐसा जानना चाहिये । क्योंकि ऐसा ही देखा गया हैं। असंख्यातवर्ष की आयुवाले पंचेन्द्रिय तिर्यञ्चों की अपेक्षा से यह नहीं कहा गया है। कजंति ) तेमाले संयतासयत पश्यन्द्रिय तिय या छ तेगाने लियामा डाय छे. ( तंजहा) ते २॥ प्रभारी छ-(आरंभिया, परिगहिया, मायावत्तिया) (१) मा मिश्री, (२) पारिश्रडिटी मने (3) भाया प्रत्यया. ( असंजयाणं चत्तारि, मिच्छादिट्ठीणं पंच, सम्मामिच्छा दिट्ठीणं पंच ) मसयत पायेन्द्रिय तिय याने यार ક્રિયા હોય છે, મિથ્યાષ્ટિ પંચેન્દ્રિય તિર્યને પાંચ ક્રિયા હોય છે અને સમ્યક્ મિથ્યાષ્ટિ ( મિશ્રષ્ટિ) પંચેન્દ્રિય તિર્યંચને પણ પાંચ ક્રિયાઓ હોય છે.
Atथ-"पंचेंदियतिरिक्खजोणिया जहा नेरइया " तुं तात्पर्य को छ કે પંચેન્દ્રિય તિર્યચનિના જીનું વર્ણન નારક પ્રકરણમાં લખેલા નારક જીના વર્ણન પ્રમાણે જ સમજવાનું છે. પણ અહીં જે વિશેષતા છે તે નીચે પ્રમાણે છે-જે મહાશરીરવાળા પંચેન્દ્રિય તિયચે છે તેઓ નિરંતર આહાર કરે છે, નિરંતર શ્વાસોશ્વાસ લે છે, એવું જે કહેવામાં આવ્યું છે તે સંખ્યાત વર્ષના આયુષ્યવાળાં પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ જીવોની અપેક્ષાએ જ જાણવું કારણ કે જ્ઞાનીઓને એવું જ જોવામાં આવ્યું છે. અસંખ્યાત વર્ષના આયુષ્યવાળાં તિયની અપેક્ષાએ એમ કહેવામાં આવ્યું નથી. કારણ કે તેઓ બે દિવસને
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧
