________________
प्रमेयचन्द्रिकाठीका श. १ उ० २ सू० १ कृतकर्मभोग निरूपणम्
३८९
हे भदन्त ! जीवः खलु स्वयं कृतं स्वात्मना बद्धमायुष्यं ' वेएइ ' वेदयति किम् ? भगवान् उत्तरयति - ' गोयमा ' हे गौतम ! 'अत्थेगइयं ' अस्त्येककमायुः 'वेएइ ' वेदयति ' अत्थेगइयं ' अस्त्येककमायुः 'नो वेएइ ' नो वेदयति, यथा श्रेणिकः पुरा सप्तमनारकपृथिवीगमनयोग्यमायुर्दलिकं समुपार्जितम्, किन्तु कालान्तरे शुभपरिणामविशेषात्प्रथमपृथिवीगमनयोग्यमायुरबध्नात् ततस्तादृशायुः - कर्मापेक्षया कथ्यते पूर्ववद्धं कञ्चिन्न वेदयति अनुदीर्णत्वात्तस्य । यदा पुनर्यत्र गन्तव्यं विद्यते तदनुकूलायुषो बन्धनं कृतम्, उत्पत्तिरपि तत्रैव जाता तदा उदयप्राप्तं तादृशं कर्म ause सूत्रकारने कहे हैं । गौतमस्वामीने प्रश्न किया कि हे भदन्त! जीव अपने द्वारा बद्ध आयु का वेदन करता है क्या ? तब भगवान् ने उत्तर दिया कि हे गौतम ! कोइ एक जीव एक आयु का वेदन करता है और कोई एक जीव वेदन नहीं करता है । जैसे पहले श्रेणिक ने सप्तम नरक मैं गमनयोग्य आयुकर्म के दलिकों का उपार्जन कर लिया था अर्थात् सातवें नरकमें जाने योग्य कर्मदलिकों का संग्रहकर लिया था, किन्तुबन्ध नहीं किया था, फिर कालान्तर में जब उसके विशेष शुभपरिणाम हुए तब उसने उनके प्रभाव से प्रथम नरक में गमन योग्य आयु कर्म का बंध कर लिया । इसलिये ऐसे आयु कर्म की अपेक्षा से ऐसा कहा जाता है कि कोई एक जीव पूर्वबद्ध आयुका वेदन नहीं करता है। क्योंकि वह अनुदीर्ण होता है । परन्तु जिस पर्यायमें जीवको जाना है उस पर्यायके योग्य आयुकर्मका बंध जीवने किया और वह वहाँ उत्पन्न भी हो गया, उस
ઈત્યાદિ એ કડક સૂત્રકારે કહ્યાં છે. ગૌતમે પ્રશ્ન પૂછ્યો છે કે હે ભદન્ત ! જીવ પોતાની મારફત બંધાયેલા આયુનું વેદન કરે છે કે નહીં? ત્યારે ભગવાને જવા આપ્યા કે હે ગૌતમ ! કાઇ એક જીવ એક આયુનું વેદન કરે છેઅને કોઇ એક જીવ તેનું વેદન કરતા નથી. જેમ કે-પહેલા શ્રેણિક રાજાએ સાતમી નરકમાં જવા ચેાગ્ય આયુકમનાં લિકેાનું ઉપાર્જન કરી લીધું હતું. અર્થાત્ સાતમી નરકમાં જવા ચાગ્ય કમ` દલિકાનેા સંગ્રહ કરી લીધા હતા પણ બંધ નહીં કર્યાં હાવાથી ફ્રી કાળાન્તરે જ્યારે તેનાં પરિણામ વિશેષ શુભ થયાં ત્યારે તેના પ્રભાવથી તેણે પહેલી નરકમાં જવા ચાગ્ય આયુકના ખધ બાંધ્યા. તેથી એવાં આયુકમની અપેક્ષાએ એવું કહેવામાં આવે છે કે કોઇ એક જીવ પૂર્વ અદ્ધ આયુનું વૈદન કરતા નથી, કારણ કે તે અનુીણુ હાય છે. પરંતુ જે પર્યાયમાં જીવને જવાનું છે એ પર્યાયને ચગ્ય આયુકા ખધ જીવે કર્યાં અને તે
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧
