________________
प्रमेयचन्द्रिकाटीका श०१७० २ सू० १ कृतकर्मभोगनिरूपणम् ३८७ मेकत्वेन दण्डकः स्यात् । अथ बहुवचनमाश्रित्य जीवसूत्रमाह-'जीवा णं भंते' इत्यादि । 'जीवा णं भंते ' जीवाः खलु हे भदन्त ! ' सयंकडं दुक्खं वेदेति' स्वयं कृतं दुःखं वेदयन्ति किम् ? उत्तरमाह-'गोयमा ! अत्थेगइयं वेदेति अत्थेगइयं नो वेदेति' हे गौतम ! अस्त्येककं वेदयन्ति अस्त्येककं नो वेदयन्ति । अत्र कारणं पृच्छति-' से केणठेणं ?' तत्केनार्थेन-केन कारणेन पूर्वोक्तमुच्यते ? भगवानाह-'गोयमा' हे गौतम ! 'उदिण्णं वेदेति नो अनुदिण्णं वेदेति ' उदीर्ण वेदयन्ति नो अनुदीर्ण वेदयन्ति, 'से तेणठेणं' तत्तेनार्थेन तेन-कारणेन पूर्वोक्तमुच्यते । तत्सर्व सूत्रमेकवचनमूत्रवद् व्याख्येयम् । एवं अनेन प्रकारेण एकलबहुत्वाश्रयेण ' जाव वेमाणिया '-यावद् वैमानिकाः नैरयिकादारभ्य वैमानिक पर्यन्तं वाच्यम् । ननु-एकवचनप्रश्नेन योऽर्थोऽवगम्यते स एवार्थों बहुवचनप्रश्नेनापि ज्ञायते तदा बहुवचनप्रश्नः किमर्थः ? इति चेन्न, अभिप्रायानवबोधात् , पद से सूचित की गई है । अब बहुवचन को आश्रय करके " जीवाणं भंते!" इत्यादिसूत्र सूत्रकार कहते हैं-हे भदन्त ! " जीवा णं सयंकडं दुक्ख वेदेति " अनेक जीव स्वयंकृत दुःख कर्म का वेदन करते हैं ? हां कितनेक जीव किसी एक कर्मका वेदन करते हैं और कितनेक जीव नहीं
भी करते हैं । इसका क्या कारण है ? तो इसका उत्तर प्रभुने यों दियाकि जीव उदीर्ण कर्मका वेदन करते हैं और अनुदीर्ण कर्मका वेदन नहीं करते हैं । इस तरह से एक वचन और बहुवचन के आश्रय से नैरयिक जीवों से लेकर वैमानिक-देवों तक समझना चाहिये।
शंका-एक वचन संबंधी प्रश्नसे जो अर्थ ज्ञात होता है वही अर्थबहुवचन वाले प्रश्न से भी ज्ञात हो जाता है तब बहुवचनसंबंधी प्रश्न यहाँ किसलिये रखा गया है ? भावी छ. वे महुपयननी आश्रय छन “ जीवाणं भंते !" त्या सूत्रानु सूत्रा२ ४थन ४२ छ-" जीवाणं भंते ! सयंकडं दुक्खं वेदेति" उ पून्य ! અનેક જી સ્વયંકૃત દુઃખકર્મનું વેદન કરે છે કે નહીં ? હા, કેટલાક જીવે કેઈ એક કર્મનું વેદન કરે છે અને કેટલાક છે તેનું વેદન નથી પણ કરતાં. તેનું કારણ બતાવવાનું કહેવામાં આવતાં ભગવાન મહાવીરે કહ્યું કે–તેઓ ઉદીર્ણ કર્મનું વેદન કરે છે, પણ અનુદીર્ણ કર્મનું વેદન કરતાં નથી. આ પ્રમાણે જ એવચન અને બહુવચનને આશ્રય લઈને વૈમાનિકદેવે સુધી સમજવું.
શંકા–એક વચનવાળા પ્રશ્નથી જે અર્થને બંધ થાય છે એજ બંધ બહુવચનવાળા પ્રશ્નથી પણ થાય છે. તો બહુવચનયુક્ત પ્રશ્ન શા માટે અહીં મૂક્યો છે?
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧
