________________
प्रमेयचन्द्रिकाटीका श०१उ० २ उद्देशकविषयनिरूपणम्
३७७ ___ उक्तः प्रथमोद्देशकः, सम्प्रति क्रमप्राप्तो द्वितीयोद्देशः पारभ्यते, तत्र-' ना संगतं विदध्या '-दिति नियममाश्रित्य प्रथमद्वितीययोः सम्बन्धो वक्तव्यः, स चेत्थम्-प्रथमोद्देशके चलनादिधर्मविशिष्टं कर्मकथितं, तदेव कर्मेहापि निरूप्यमाणं भवतीति उभयत्रापि कर्मण एव निरूपणाद् भवति एककार्यकारिस्वरूपः सम्बन्धः, प्रथमस्योद्देशकस्य यत् कार्य तदेव द्वितीयोद्देशकेनापि क्रियते इति एक कार्यकारित्वरूपः सम्बन्धोऽत्र विद्यत इति । तथा
"रायगिह चलण दुक्खे कखपओसेय, पगइ पुढवीओ।
जावंते नेरइए बाले, गुरुए य चलणाओ ॥" अत्र शतकस्यादौ कथितायामेतस्यामुद्देशकार्थसंग्रहगाथायां 'दुक्खे -त्ति' दुःखमिति द्वितीयं द्वारं यदुक्तं तदेव दुःखमत्र द्वितीयोद्देशके-निरूप्यते। एतस्य कथनस्य प्रक्रमार्थ पूर्वोक्तमेव मूत्रं स्मारयन्नाह-" रायगिहे नयरे " इत्यादि ।
प्रथम उद्देशक कह दिया-अब क्रमप्राप्त द्वितीय उद्देशक प्रारंभ होता है।" नासंगतं विद्ध्यात्" इसी नियमके अनुसार प्रथम और द्वितीय उदेशक का संबंध इस प्रकार से है प्रथम उद्देशक में चलनादि धर्मविशिष्ट कर्म का निरूपण किया गया है और इस द्वितीय उद्देशक में भी उसी कर्म का निरूपण किया जावेगा। इसतरह दोनों जगह एक कर्म के निरूपण होने से एककार्यकारित्वरूप संबंध है यह समझाया है। क्योंकि प्रथम उद्देशक का जो कार्य है वही कार्य द्वितीय उद्देशकमें निरूपण किया जा रहा है - इसतरह इन दोनों में एककार्यकारित्वरूप संबंध बनता है। यहाँ शतकके आदि में कही हुई 'रायगिहचलणदुक्खे' इत्यादि, इस उद्देशकार्थसंग्रह गाथा में जो द्वितीय द्वार दुःख कहा गया है वही द्वितीय द्वाररूप दुःख इस द्वितीय उदेशक में निरूपित किया जा रहा है।
પહેલા ઉદ્દેશકનું નિરૂપણ થઈ ગયું. હવે કમપાસ બીજા ઉદ્દેશકનું नि३५५ २३ थाय छे, “ ना गतं विध्यातू" मा नियमानुसार प्रथम सने દ્વિતીય ઉદ્દેશકનો સંબંધ આ પ્રમાણે છે–પહેલા ઉદ્દેશકમાં ચલનાદિ ધર્મ. વિશિષ્ટ કર્મનું નિરૂપણ કરવામાં આવ્યું છે, અને આ બીજા ઉદ્દેશકમાં પણ એજ કર્મનું નિરૂપણ કરવામાં આવશે. આ રીતે બને જગ્યાએ એક કર્મનું નિરૂપણું હોવાથી એક કાર્યકારિત્વરૂપ સંબંધ છે એ સમજાવ્યું છે. કારણ કે, પ્રથમ ઉદ્દેશકનું જે કાર્ય છે એજ કાર્યનું દ્વિતીય ઉદ્દેશકમાં પણ નિરૂપણ કરાઈ રહ્યું છે-આ રીતે તે બનેમાં એક કાર્યકારિત્વરૂપ સંબંધ ઘટાવી શકાય છે.
ही शतनी शाम ४सी “ रायगिह चलणदुक्खे” इत्यादि. આ ઉદ્દેશકાર્થ સંગ્રહ ગાથામાં જે દ્વિતીય દ્વાર દુઃખરૂપ કહેવામાં આવ્યું છે, भ०-४८
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧
