________________
२२६
भगवतीसूत्रे 'सन्वेस वि' सर्वेष्वपि-अपवर्त्तनं संक्रमण निधत्त-निकाचनपदेषु सर्वत्र 'कम्मदव्यवग्गणमहिकिच्च' कर्मद्रव्यवर्गणामधिकृत्य, इति वाच्याम्, अपवर्तनादीनां कर्मद्रव्याश्रितत्वात् । भेदादिपदानां संग्रहणीगाथा स्पष्टार्थानवरम्-'भिज्जंति' इत्यारभ्य 'निज्जरेंति' इत्यन्तपदानि वर्तमानकालेन निर्दिष्टानि । केवलमपवर्तन संक्रमणनिधत्तनिकाचनपदेषु वर्तमानातीतानागतरूपकालत्रयेण निर्देशः कृतोऽतः कहनेका यह है कि जिस प्रकार अनेक सुईयोंका समूह पहले अग्निमें तपाया जावे और फिर वह हथौड़ा आदिसे खूब पीटा जावे तो इस तरह वे सुईयां आपसमें ऐसी मिल जाती हैं कि उसमें से एक भी सुई किसी भी प्रकारसे अलग नहीं की जा सकती। इसी प्रकार आत्माके तीव्र परिणामों द्वारा एकत्रित हुए कर्मपुद्गल ऐसे आपसमें मिल जाते हैं कि जिससे उनका बिना भोगे छुटकारा हो ही नहीं सकता। कोई भी करण उनमें थोड़ा भी फेरफार नहीं कर सकता। " सव्वेसु वि" अपवर्तन, संक्रमण, निधत्त, निकाचन इन पदोंमें सर्वत्र "कम्मदव्ववग्गणमहिकिच्च" इसका संबंध लगाना चाहिये। क्योंकि ये अपवर्तनादिक कर्मद्रव्यके आश्रित होते हैं। भेदादि पदोंका संग्रह करनेवाली गाथाका अर्थ स्पष्ट है । विशेषता यह है कि "भिजंति" पदसे लेकर "निजरेंति" यहाँ तकके पदःवर्तमानकालरूपसे निर्दिष्ट हुए हैं, और अपवर्तन, संक्रमण, निधत्त, और निकाचन इन पदों में वर्तमान, अतीत और भविष्यत् इन तीन कालोंका निर्देश किया गया है । इसलिये ये अपवर्तરહે છે. કહેવાનું તાત્પર્ય એવું છે કે અનેક સોના સમૂહને પહેલાં અગ્નિમાં તપાવવામાં આવે અને પછી હથોડી વડે ખૂબ ટીપવામાં આવે તો તે સમયે એકમેકમાં એવી મળી જાય છે કે તેમાંની એક પણ સેયને કઈ પણ રીતે અલગ કરી શકાતી નથી. એ જ પ્રમાણે આત્માના તીવ્ર પરિણામો દ્વારા એકત્રિત થયેલાં કર્મપુદ્ગલો આપસમાં-એકમેકની સાથે એવાં મળી જાય છે કે તેમને ભગવ્યા વિના છુટકારે જ થઈ શકતો નથી. કોઈ પણ કરણ દ્વારા सभा था। ५ ३२१२ नथी. “सव्वेसु वि" ५५वत न, सभा, निवत्त, नियन, मे पहोमा “कम्मदव्ववग्गणमहि किच्च" नौ सय ५धे રી લેવો જોઈએ, કારણ કે એ અપવર્તન આદિ કર્મ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ થાય છે. રાદિ પદને સંગ્રહ કરનારી ગાથાને અર્થ સ્પષ્ટ છે. તેમાં એ વિશેષતા છે
"भिजति" ५४थी सईने “निज्जरेंति" सुधीनां पह! वतमान ३५ દર્શાવ્યા છે. અને અપવન, સંક્રમણ, નિધત્ત, અને નિકાચન, એ પદોમાં વર્તન માન. ભૂત અને ભવિષ્ય એ ત્રણે કાળને નિર્દેશ કરાય છે. તેથી એ અપવર્તન
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧
