________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श० १ उ० सू०७ गौतमस्वामिवर्णनम् १३७ 'सखित्त-विउल-तेयलेस्से' संक्षिप्त-विपुल-तेजोलेश्यः संक्षिप्ता-निजशरीराऽन्तनिहिता, विपुला अनेकयोजनप्रमाणक्षेत्राऽन्तर्वर्तिवस्तुदहनसमर्थत्वाद् विशाला तेजोलेश्या = विशिष्टतपःसम्भूतलब्धिविशेषोद्भवा तेजोज्वाला यस्य स तथाभूतः 'चोदसपुव्वी ' चतुर्दशपूर्वी चतुर्दशपूर्वधारकः, 'चउनाणोवगए' चतुर्ज्ञानोपगतः= केवलज्ञानवर्जित-ज्ञानचतुष्कधारकः, सव्वक्खरसंनिवाई' सर्वाक्षरसंनिपाती-सर्वे च ते अक्षरसंनिपाताश्च अक्षरसंयोगाः, सर्वेषामक्षराणां वा संनिपाताः सर्वाक्षरसंनिपाताः, ते यस्य ज्ञेयतया विद्यन्ते स सर्वाक्षरसंनिपाती, एवं गुणविशिष्टो भगवान् गौतमः 'समणस्स भगवओ महावीरस्स अदूरसामंते' श्रमणस्य भगवतो महावीरस्याऽदरसामन्ते-अदूरसामन्ते-नातिदूरे नातिसमीपे-उचितदेशे, 'उड्ढंजाणू' ऊर्ध्वजानुः-ऊर्चे जानुनी यस्य स ऊर्ध्वजानुः उत्कुटुकाऽऽसनवान् , 'अहोसिरे' अधःशिराः अधोमुखः, नोर्ध्वं न तिर्यग् वा क्षिप्तदृष्टिः, 'झाणकोटोवगए' इसलिये इन्हों ने शरीर का संस्कार करना छोड़ दिया था। अथवा शरीर के प्रति इनका कुछ भी ममत्व नहीं था । “संक्षिप्तविपुलतेजोलेश्यः" पद यह प्रकट करता है कि इन्हें विशिष्ट तपस्या के प्रभाव से तेजोलेश्या की प्राप्ति हो चुकी थी कि जो अनेकयोजनप्रमाणवाले क्षेत्र तक में वर्तमान वस्तुओं को जलाने में समर्थ थी, फिर भी इन्हों ने उसे अपने भीतर ही दवाकर रखा था। उसका उपयोग नहीं किया । वे चौदह पूर्व और चार ज्ञानके धारी थे । तथा वे सर्वाक्षरसंनिपाती लब्धि से सम्पन्न थे, अर्थात् सर्व अक्षरों के निर्णयसे जो अर्थ होता है उस अर्थ के ज्ञाता थे । ऊर्ध्वजानु शब्द का अर्थ उत्कुटासन ( उकडु आसन) है। अर्थात् इन्द्रभूति उत्कुटासन से बैठे हुए थे। नीचे मुख किये हुए थे। इस स्थिति में दृष्टि તેથી તેમણે શારીરિક સંસ્કાર કરવા છોડી દીધાં હતા. અથવા શરીર પર तेभने मिनट ममत्व न तु. “संक्षिप्त-विपुल-तेजोलेश्यः” ५४ ये शव છે કે વિશિષ્ટ તપસ્યાને પ્રભાવે તેમને તેજલેશ્યાની પ્રાપ્તિ થઈ ગઈ હતી, જે તેજલેશ્યા અનેક યોજન પ્રમાણ ક્ષેત્રમાં રહેલી વસ્તુઓને બાળી નાખવાની શક્તિ ધરાવતી હતી. છતાં પણ તેઓ તેને ઉપયોગ કરતા નહીં પણ તેને પિતાના શરીરની અંદરજ દબાવી રાખી હતી. તેઓ ચૌદ પૂર્વ અને ચાર જ્ઞાનના ધારક હતા, તથા તેઓ સક્ષરસંનીપાતી લબ્ધિથી યુક્ત હતા, અર્થાત્ સર્વ मक्षनानि यथी म थाय छेते अर्थ ना ज्ञाता ॥ ' उर्ध्वजानु' ने। ઉત્કટાસન થાય છે. એટલે કે ઇન્દ્રભૂતિ ઉત્કટાસને બેઠા હતા, તેમનું મુખ નીચે નમેલું હતું. આ સ્થિતિમાં તેમની નજર ઉપર પણ ન પડતી અને તિરછી भ० १८
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧
