________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श. १ उ. १ सू० ५ श्रीमहावीरवर्णनम् १०७ 'केवली' केवली केवलज्ञानसम्पन्नः। ' सत्तहत्थुस्सेहे' सप्तहस्तोत्सेधः-उत्सेधःउच्चस्त्वं सप्तहस्त उत्सेधो यस्य स सप्तहस्तोत्सेधः सप्तहस्तोच्छ्रित इत्यर्थः । 'सम-चउरंस-संठाण-संठिए' सम-चतुरस्र-संस्थान-संस्थितः, समाः तुल्याः अन्यूनाधिकाः, चतस्रोऽस्रया हस्तपादोपर्यधोरूपाश्चत्वारोऽपि विभागाः (शुभलक्षणोपेताः) यस्य संस्थानस्य तत समचतुरस्रं-तुल्यारोहपरिणाहं, तच्च संस्थानम्आकारविशेष इति समचतुरस्रसंस्थानं, तेन संस्थिता युक्तः। 'वज्ज-रिसहनाराय-संघयणे' वज्रऋषभनाराचसंहननःवज्र कीलिकाकारमस्थि, ऋषभः-तदुपरि वेष्टनपट्टाऽऽकृतिकोऽस्थिविशेषः, नाराचम्-उभयतोमकेटबन्धः, तथा च द्वयोरस्थ्नो परिवेष्टितयोरुपरि तदस्थित्रयं पुनरपि दृढीकर्तुं तत्र निखातं कीलिकाऽऽकारं वज्रनामकमस्थि यत्र भवति तद् वन्नऋषभनाराचं, तत् संहननम्-संहन्यन्ते-दृढीक्रितरह जान लिया है वही अरहा है। वे भगवान् इसी कारण अरहा थे। रागद्वेष आदि के विजेता होने से वे जिन थे। केवलज्ञान से संपन्न होनेके कारण वे केवली थे। उनके शरीर की ऊँचाई सात हाथ की थी। उनका समचतुरस्र संस्थान था। जिस संस्थान में हस्त, पाद, ऊपर और नीचे का भाग, ये चारों विभाग शुभलक्षणों से युक्त होते हैं उसका नाम समचतुरस्त्रसंस्थान है । संस्थान नाम आकार का है। सम शब्द का अर्थ-तुल्यबराबर, न कम न अधिक, ऐसा है । चतुर् का अर्थ चार है । अत्र का अर्थ हस्तपादादिकरूपविभाग है। संहनन प्रभु का वज्रऋषभनाराच था। कीलिका के आकार जैसी हड्डी का नाम वन्न है । वज्र के ऊपर वेष्टनपट्टी के जैसी विशिष्ट हड्डी का नाम ऋषभ है । उभयतो मर्कटबंध का नाम नाराच है । तात्पर्य कहने का यह है कि जिस शरीर के वेष्टन-कीलें और हड्डियां वज्रमय हों वह वज्रऋषभनाराच संहनन है। परिवेष्टित दो ते १२0 ४ लगवान महावीर प्रभुने 'अरहा' ४९ छे. रागद्वेष माहिना વિજેતા હોવાથી તેઓ જિન હતા. કેવળજ્ઞાનવાળા હોવાથી તેઓ કેવલી હતા. તેમના શરીરની ઊંચાઈ સાત હાથની હતી. તેઓ સમચતુરસ સંસ્થાનવાળા હતા. જે સંસ્થાનમાં હાથ, પગ, ઉપર અને નીચેના ભાગે, એ ચારે વિભાગો સમર્થ્યને શુભ લક્ષણવાળા હોય છે. તે સંસ્થાનને સમચતુરન્સ સંસ્થાન કહે છે. સંસ્થાન એટલે આકાર. સમ એટલે બરાબર–સપ્રમાણ. ચતુરસ એટલે ચાર. “અસ” એટલે હાથ, પગ આદિ વિભાગ. પ્રભુનું સંહનન વજીષભનારાચ હતું. ખીલડાના આકારના હાડકાનું નામ વજી છે. વજન ઉપર વીંટળાયેલી પટ્ટી જેવા વિશિષ્ટ અસ્થિને ઝાષભ કહે છે. બન્નેના મર્કટબંધને નારાચ કહે છે. કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે જે શરીરના વેષ્ટન-કીલે, (ખીલીનાં આકારનાં હાડકાં) અને અસ્થિ વજીમય હોય તેને “વજીષભનારા સંહનન કહે છે. પરિવેષ્ટિત બને હાડકાંઓ
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧
