________________
४९१
भावबोधिनी टीका. सप्तषष्ठितमं समवायनिरूपणम् छाया-शतभिषग्र भरणी आर्द्रा अश्लेषा स्वाति ज्येष्ठा च ।
__ एतानि घनक्षत्राणि पञ्चदशमुहूत्तसंयोगानि । इति । इत्थं शतभिषगादीनां पण्णां नक्षत्राणां क्षेत्रतः कालतश्च चन्द्रेण सह योगो बोध्यः। तथा तिसृणामुत्तराणां पुनर्वसु रोहिणी विशारखानां च यदहोरात्रभोग्यं क्षेत्रं, तस्य सप्तपष्टिभागाः करणीयास्तेचान सहितं शतम्(१००॥), एतावात्तेषां नक्षत्राणां क्षेत्रसीमाविष्कम्भो भवति। अस्यां संख्यायां त्रिंशतागुणितायां पश्चदशाधिकत्रिसहस्रसंख्या (३०१५) समुपलभ्यते, अत्र सप्तषष्टयामागे दत्ते यल्लब्धं तत्कालसीमा भवति, एषा कालसीमा पञ्चचत्वारिंशन्मुहूर्तात्मिका विज्ञेया । तदुक्तम्--
"तिन्नेव उत्तराई पुणव्वसू रोहिणी विसाहा य ।
ए ए छन्नक्रवत्ता पणयालमुहुत्तसंजोगा॥" छाया-तिस्र एवोनराः पुनर्वसू रोहिणी विशाखा च ।
एतानि षण्नक्षत्राणि पञ्चचत्वारिंशत्मुहूर्त्तसंयोगानि ॥इति । इन शतभिषक आदिनिक्षत्रों का चंद्रमा के साथ यह१५पंद्रह मुहूर्तरूप योग क्षेत्र और काल की अपेक्षा जानना चाहिये। तीन उत्तरापदयुक्त नक्षत्र तथा पुनर्वसु, रोहिणी और विशाखा ये ३ नक्षत्र इस प्रकार इन ६ नक्षत्रों का जो अहोरात्रभोग्य क्षेत्र है उसके ६७ सरसठभाग करना चाहिये और उनमें ६७ सरसठ के आधे ३३॥ जोड देना चाहिये। इस प्रकार १००॥ साढे एकसौ जोड में आते हैं वे यह प्रकट करते हैं कि इतना क्षेत्र इन ६नक्षत्रों का सीमाविष्कंभरूप है। अब इस संख्या को३०तीस से गुणा करने पर ३०१५ तीनसौ पन्द्रह लब्ध होते हैं। इनमें ६७ सरसठ का भाग देने पर जो लब्ध आता है वह इनके कालकी सीमा है। इस कालसीमा का प्रमाण ४५ पैंतालीस मुहूर्तरूप आता है। तदुक्तम् करके जो 'तिन्नेव उत्तराई' इत्यादि गाथा यहां लिखी गई है। वह इसी बात की पुष्टि આદિ જે ગાથાઓ છે તે પણ આ વાતને પુષ્ટિ આપે છે. આ પ્રમાણેના શત ભિષકૃ આદિ છે નક્ષત્રનો ચન્દ્રમાની સાથે ૧૫ પંદર મુહૂર્તને યોગ કાળ અને ક્ષેત્રની અપેક્ષાએ સમજો, “ઉત્તરા” પદ વાળાં ત્રણ નક્ષત્રો તથા પુનર્વસુ, રોહિણી અને વિશાખા, એ ત્રણ નક્ષત્રો મળીને કુલ છ નક્ષત્રોનું જે અહોરાત્ર ભેગ્ય ક્ષેત્ર છે તેના સડસઠ ભાગ કરવા, અને તેમાં ૬૭ સડસઠ અર્ધા એટલે કે ૩૩ાા ઉમેરવા આ રીતે સરવાળે ૧૦૦ આવે છે. તેટલો તે ૬ ૭ નક્ષેત્રોનો સીમાવિષ્ઠભ છે. હવે તે સંખ્યાને ૩૦ ત્રીસ વડે ગુણતાં ૩૦૧૫ ત્રણ હજાર પંદર આવે છે. તેને ૬૭ સડસઠ વડે ભાગતાં ૪૫ પિસતાલીસ આવે છે. આ રીતે કાળસીમાં ૪૫ પિસ્તાલીશ મુહૂર્તની भाव छ. 'धु छे' सेम डीन 'तिन्नेव उत्तराई' बोरे २ गाथा ही
શ્રી સમવાયાંગ સૂત્ર
