________________
सुघा टोका स्था० ५ उ०२ सू०१२ संयतासंयतानां सुप्तजाप्रतानिरूपणम् ७१
छाया-संयतमनुष्याणां सुसान पञ्च जागराः प्रज्ञप्ताः, तद्यथा-शब्दा यावत् स्पर्शाः। संयतमनुष्याणां जागराणां पश्च सुप्नाः प्रज्ञप्ताः, तद्यथा-शब्दा यावत् स्पर्शाः । असंयतमनुष्याणां सुनानां वा जागराणां वा पञ्चजागराः प्रज्ञप्ताः, तद्यथा शब्दा यावत् स्पर्शाः॥ सू० १२ ।।
टीका-'संजयमणुस्साणं' इत्यादिमुप्तानां निदावतां संयतमनुष्याणांसाधूनां पञ्च नागरा:-जाग्रतीति जागराः जागर इव जागरा:-असुप्तवत् प्रज्ञप्ताः । ते के ? इत्याह-तद्यथा-शब्दाः यायत् सर्शाइति । अयं भावः-शब्दादयो हि सुनानां संयतानां प्रज्वलदनलवदप्रतिहतशक्तिमन्तो भवन्ति, तस्मिन् काले तेषां कर्मबन्ध कारणस्य निद्रारूपमादस्य सद्मावात. ततश्च सुमावस्थायां प्रतिबु दास्ते शब्दादयः कर्मबन्धकारणं भवन्तीति । तथा___ श्रमणके प्रस्तावसे ही अब सूत्रकार संयतोंके और इनके प्रतिपक्ष असंयतोंके सुप्त एवं जागर स्वरूपका कथन करते हैंटीकार्थ-'संजयमणुस्साणं सुत्ताणं पंच जागरा पण्णत्ता' इत्यादि सूत्र१२॥
जो संयत मनुष्य साधुजन निद्रायाले हैं, उनके असुप्तकी तरहपांच जाग. रण कहे गये हैं वे इस प्रकार से हैं-शब्द यावत् स्पर्श इसका भाय ऐसाहै. जो संयतजन सुप्तहैं, उनको शब्दादिक प्रज्यलित अग्निकी तरह अप्रति हत शक्तिवाले होते हैं. क्योंकि उस काल में उनके कर्मपन्धका कारणभूत निद्रारूप प्रमादका सद्भाय होता है, इसलिये सुप्त अवस्थामें पतिबुद्ध हुए अप्रतिहत शक्तिवाले बने हुए वे शब्दादिक कर्मयन्धके कारण होते हैं। तथा जो संयतजन भनिन्द्रित हैं-सचेन हैं-उनके पांच जाग
શ્રમને પ્રસ્તાવ ચાલી રહ્યું છે, તેથી હવે સૂત્રકાર સંયત અને અસંયતના સુપ્ત અને જાગરણ વરૂપનું કથન કરે છે--
टीमाथ-" संजयमणुस्साणं सुत्ताणं पच जागरा पण्णता" त्याह--
२ सयत मनुष्यो (साधुमे!) निद्रापार ( मसावधान ) डाय छ, તેમના અસુમના જેવાં પાંચ જાગરણ કહ્યાં છે--તે પાંચ જાગરણ શબ્દથી લઈને સ્પર્શ પયંતના ગ્રહણ કરવા. આ કથનનો ભાવાર્થ નીચે પ્રમાણે છે-
જે સંતજન સુખ છે તેમને માટે શબ્દાદિક પ્રજવલિત અગ્નિની જેમ અપ્રતિહત શક્તિવાળાં હોય છે, કારણ તે કાળે તેમનામાં કર્મબન્ધના કારણભૂત નિદ્રારૂપ પ્રમાદને સદૂભાવ હેય છે. તેથી સુપ્ત અવસ્થામાં પ્રતિબદ્ધ થયેલા અપ્રતિષ્ઠિત શક્તિવાળા બનેલા તે શબ્દાદિક કર્મબંધને કારણભૂત બને છે. જે સંયત જન અનિદ્રિત (સાવધાન) છે, તેમના પાંચ જાગરણ સુતના
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર :૦૪
