________________
स्थानाङ्गसूत्रे छाया-श्रमणस्य खलु भगवतो महावीरस्य तीर्थे सप्त प्रवचननिहयाः प्रज्ञाताः, तद्यथा-बहुरताः १, जीवप्रदेशिकाः २, अवक्तव्यकाः ३, सामुच्छे. दिकाः ४, द्वैक्रियाः ५, राशिकाः ६ अबद्धिकाः ७। एतेषां खलु सप्तानां प्रवचननिहयानां सप्त धर्माचार्याः प्रज्ञप्ताः, तद्यथा-जमालिः १, तिष्यगुप्तः २, आषादः ३, अश्वमित्रः ४, गङ्गाः ५, षडुलूकः ६, गोष्ठामाहिलः ७। एतेषां खलु सप्तानां प्रवचननिहयानां सप्तोत्पत्तिनगराणि प्रज्ञप्तानि, तद्यथा-श्रावस्ती १ ऋषमपुरं २ श्वेतविका ३ मिथिला ४ उन्लुकातीरम् ५। पुरिमताल ६ दशपुरं ७ निहवोत्पत्तिनगराणि ॥ सू० ४८ ॥
टीका-'समणस्त' इत्यादि--
प्रवचननिहवाः-प्रवचन-जिनोक्तमागमं निवते-अपलपन्ति विपरीततया मरू पयन्ति ये ते यथा-आगमस्यापलापकाः सप्त प्रज्ञप्ता: कथिताः, तद्यथा-वहरताः-बहुपु समयेषु वस्तूत्पत्तिनतु क्रियाध्यासिते एकस्मिन् समये इति सिद्धान्ते. रता: सका:-बहुरताः, बहुभिरेव समपैः कार्य निष्पद्यते नत्ये केन समये नेति निवजन है अत: अब सूत्रकार इनके विषय की वक्तव्यता का कथन करते हैं-" समस्त णं भगवो महावीरस्स-इत्यादि । सूत्र ४८ ॥ टीकार्थ-श्रमण भगवान महावीर के तीर्थ में सात प्रवचन निहव कहे गये हैं-जैसे-बहुरत १ जीव प्रदेशिक २ अवकाव्यिक ३ सामुच्छेदिक ४ दैक्रिय ५, त्रैराशिक६ और अवद्धिक ७, जिनोक्त आगम का जो अपलाप करते हैं-उसकी विपरीत रूप से प्ररूपणा करते हैं-ऐसे वे अर्थात् आगमापलापी जन निलय हैं, इनमें जो ऐसा मानते हैं कि बहुत समयों में ही कार्य निष्पन्न होता है एक समय में नहीं होता है इस तरह से कहने वाले जो जमालिमतानुसारी हैं-वे बहुरत हैं। जीव का પ્રવચનથી બાહ્ય ગણાય છે. એવાં પ્રવચનબાહ્ય મનુષ્યમાં નિદ્ધની પ્રરૂપણ 32 छ-"समणस्स णं भगवओ महावीरस्स" त्याह-(सू. ४८) ટીકાર્થ-શ્રમણ ભગવાન મહાવીરના તીર્થમાં નીચે પ્રમાણે સાત પ્રવચન કહ્યા है-(१) परत. (२) पशि४, (3) अव्यठित, (४) सामुहि , (५) ક્રિય. (૬) ઐરાશિક અને (૭) અબદ્રિક. જિના આગમને જેઓ અપલોપ કરે છે–તેની વિપરીત રૂપે પ્રરૂપણ કરે છે, એવા આગમાલાપી ને નિહ કહે છે.
(૧) બહુરત નિવ–જેઓ એવું માને છે કે ઘણુ સમયમાં કાર્ય નિષ્પન્ન થાય છે–એક સમયમાં કાર્ય નિષ્પન્ન થતું નથી, આ પ્રકારની માન્યતા ધરાવનારા જમાલિના અનુયાયીઓને બહુરત નિદ્ધવ કહે છે,
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૪
