________________
६३८
स्थानाङ्गसूत्रे चरणं मुक्तनानुकपुपवेशनम् , तदस्त्यस्येति तथा ॥४॥ नैपधिका-निषद्या-आसनविशेषः, सा समपादपुता १, गोनिषद्या २, हस्तिशुण्डिका ३, पर्यङ्का ४, अर्धपर्यङ्का ५ । चेति पञ्चविधा, एतदर्थः पञ्चमस्थानस्य प्रथमोद्देशे नवमसूत्रे द्रष्टव्यः । तया यश्चरति सः ॥ ५॥ दण्डायतिका-पादानादि प्रसारणेन दण्डवस्पाती ।। ६॥ तथा-लगण्डशायी-लगंडवक्रकाष्ठम्, तद्वच्छयनशीलः । अयं भावः-मस्तक पाण्यादिभागानां भूमिसम्बन्धेन पृष्ठस्य च तदसम्बन्धेन शयन शीलः ॥७॥ एते यद्यपि पूर्व पञ्चमस्थानस्य प्रथमोद्देशे व्याख्यातपायास्तथापि विनेपानां सौकर्थिमत्रापि किंचिद् व्याख्यात इति ॥ सू० १५ ।। वह बीरासन है, इस वीराप्सनमें बैठने वालेका आकार कुर्सीके जैसा हो जाता है, यह आसन जिसको होताहै, यह वीरासनिक है, निषद्या नाम आसन विशेषका है, यह आसन विशेषरूप निषद्या-समपाद पुता १' गोनिषद्या २' हस्तिशुण्डिका ३' पर्पङ्का '४' और अर्ध पर्यडाके भेदसे ५' पांच प्रकारकी होतीहै, इनका अर्थ पंचम स्थान के प्रथम उद्देशमें नौवें सूत्रमें देख लेना चाहिये. इस निषद्यासे जो रहता है, वह नैषधिक है, दण्डायतिक-पादान आदिके पसारनेसे जो दण्डके समान हो जाना होता है वह दण्डायतिक है, लगण्डशायी-मस्तक और पाणी आदि भागोंको भूमिमें लगाकर और पृष्ठ भागको भूमिमें नहीं लगाकर जो शपन करनेके स्वभावयाला होता है, वह लगण्डशायी બેસવામાં આવે છે તે આસનનું નામ વીરાસન કહે છે. આ આસને બેસનારને આકાર ખુરશીના જે હેય છે. આ વીરાસનિકને જે કાયકલેશ થાય છે તેનું નામ વીરાસનિક કાયકલેશ છે.
(૫) મૈષધિક–નિષદ્યા એક આસન વિશેષનું નામ છે. તેના નીચે प्रमाणे पाय १२ ४ा छ-(१) सभाधुता, (२) निषधा, (3) स्तिशु , (४) ५५ । मने () अ५य 1. भ. पांये प्रारना भासन વિશેનું વર્ણન પાંચમાં સ્થાનના પહેલા ઉદ્દેશાના નવમાં સૂત્રમાં આપવામાં આવ્યું છે, તે ત્યાંથી વાંચી લેવું. આ નિષદ્યા રૂપ આસન વિશેષમાં બેસનારને નૈષવિક કહે છે. તે નૈષઘિકને જે કાયકલેશ સહન કરવું પડે છે તેને ૌષવિક કાયકલેશ કહે છે.
(૯) ડાયતિક–પાદાને ફેલાવવાથી જે દંડના જેવા આકારનું આસન થઈ જાય છે તે આસને બેસનારને દંડાયતિક કહે છે. તેને જે કાયકલેશ સહન કરવું પડે છે તેનું નામ દંડાયતિક કાયકલેશ છે.
श्री. स्थानांग सूत्र :०४
