________________
सुघाटीका स्था० ७ सू० १४ सप्तस्वरनिरूपणम्
६३५
यदुक्तम्, तत्र सप्तस्वराः के ? इत्याकाङ्क्षायामाह - ' तंति समं ' इत्यादि । तन्त्री समम् - तन्त्री = वीणा, तस्याः शब्देन समं तुल्यं मिलितं वा गेयम् । एवमग्रेऽपि गेयमिति सम्बन्धनीयम् । तालसममित्यारभ्य संचारसमम् इत्यन्तं पदषट्कं पूर्वं व्याख्यातम् । गेवस्वरयोरनर्थान्तरत्वादाह -' सरा सत्त' इति । इत्थं सप्त स्वरा बोध्या - इति भावः ||३१|| सम्प्रति समस्तं स्वरमण्डलं संक्षेपेणाह - 'सत्त सरा' इत्यादि । षड्जादयः सप्तस्वरा विज्ञेयाः, ग्रामाश्च त्रयः, मूच्र्छनाश्व एकविंशतिः, तता तन्त्री तानो भण्यते, तत्र पइजादिषु स्वरेषु प्रत्येकं सप्तभिस्तानैर्गीयते इत्यतः सप्ततन्त्रीकायां त्रि तन्त्रीकायां वा वीणायां कण्ठेनापि चा सप्तस्वर सीभरम् " ऐसा जो कहा गया है- सो सात स्वर कौनसे हैं - इस प्रश्न के उत्तर में सूत्रकार कहते हैं-" तंतिसमं " इत्यादि जो गेय वीणा के शब्द के तुल्य होता है, या वीणाके शब्द के साथ मिला होता है, वह गेप तन्त्रीसम है । इसी प्रकार से गेयका सम्बन्ध आगे के पदोंके साथ भी कर लेना चाहिये-ताल सम गेयसे लेकर संचार सम तके पदोंकी पापा जैसी पहिलेकी गई है वैसीही जानना चाहिये ॥ ३१ ॥ गेय और स्वर में अभिन्नता होने से सूत्रकार कहते है --
66
(1
सरा सत्त " - इत्यादि इस प्रकार से ये सात स्वर हैं - तीन ग्राम हैं, और २१ मूच्छनाएँ हैं । तथा ४९ ताने हैं। षड्ज आदि स्वरोंमें से प्रत्येक स्वर सात तानों से गाया जाता है, इस प्रकार सात तन्त्रिकावाली सप्तस्वरसीभरम् આ કથન દ્વારા જે સાત સ્વરા કહેવામાં આવ્યા છે, તે સાત સ્વરા કયા કયા છે ?
66
""
या प्रश्न उत्तर भायता सूत्रार डे छे ' त'तिसम " इत्यादि જે ગેય (ગીત) વીણાના શબ્દ જેવુ હાય છે અથવા જે ગીત વીણાના સૂર સાથે મળેલુ' હાય છે તે ગીતને તંત્રીસમગેય કહે છે. એ જ પ્રમાણે ગેયના સખધ પછીનાં પદો સાથે પણ સમજી લેવા જોઇએ. ' ताससमगेय ' थी લઈને ‘ સંચારસમગેય' પર્યન્તના પદોની વ્યાખ્યા આગળ જે પ્રમાણે આપવામાં આવી છે એ જ પ્રમાણે અહીં પણ ગ્રહણુ કરવી જોઈએ.
सरासत्त
ગેય અને સ્વરમાં અભિન્નતા હોવાથી સૂત્રકાર કહે છે કે “ ઈત્યાદિ—આ પ્રકારના સાત સ્વર છે, ત્રણ ગ્રામ છે, અને ૨૧ મૂર્ચ્છના છે, તથા ૪૯ તાન છે. ષડૂજ આદિ જે સાત સ્વર કહ્યા છે તેમાંના પ્રત્યેક સ્વર સાત તાન વડે ગવાય છે. આ પ્રકારે સાત તારવાળી વીણામાં અથવા
श्री स्थानांग सूत्र : ०४
""
