________________
६१०
स्थानाइमचे टीका-'सत्त सरा' इत्यादि-- स्वराध्यनिविशेषाः सप्त प्रज्ञप्ताः, तद्यथा-'षड्ज' इत्यादि । तत्र-षड्जः-षड्भ्यो नासिकाकण्ठोरस्तालुजिहादन्तेभ्यः स्थानेभ्यो जातः स्वरः। तदुक्तम्-" नासां कण्ठमुरस्ताल, जिहां दन्तांश्च संश्रितः ।
षभिः संजायते यस्मात् , तस्मात् षड्ज इति स्मृतः ॥१॥ इति । नथा-ऋषभ:-ऋषभोवृषभः, तद्वद् यो वर्तते स ऋषभः । तदुक्तम्
जिस प्रकार शत संख्यक नय अथवा असंख्यक नय सातों ही मूलनयों में अन्तर्भूत हो जाते हैं उसी प्रकार से वक्ता विशेष की अपेक्षा से असंख्यात स्वर भी सातों स्वरों में ही अन्तर्भूत हो जाते हैं. यही प्रकट करने के लिये अब सूत्रकार सात स्वरों का कथन करतेहैं__ "सत्त सरा पण्णत्ता"-इत्यादि ।-सूत्र १४ टीकार्थ-ध्वनि विशेष रूप स्वर सात कहे गये हैं-जैसे-षड्ज १ ऋषभ २ गान्धार ३ मध्यम ४, पंचम ५ धैवत ६ और निषाद ७॥ १ इन में जो षड्ज स्वर होता है-वह नासिका, कंठ, उर, तालु, जिहा और दन्त इन ६ स्थानों से उत्पन्न होता है, कहा भी है
"नासां कंठ-मुरस्तालु" इत्यादि ।
ऋषभ नाम बैल का है, इस बैल के स्वर के समान जो स्वर होता है वह ऋषभ स्वर है-कहा भी है
જેવી રીતે શત સંખ્યક નય અથવા અસંખ્યક નયને ઉપર્યુક્ત સાત મૂળનામાં સમાવેશ થઈ જાય છે, એ જ પ્રમાણે વક્ત વિશેષની અપેક્ષાએ અસંખ્યાત સ્વરેને પણ સાત સ્વરોમાં જ સમાવેશ થઈ જાય છે. એ જ વાત પ્રકટ કરવા માટે સૂત્રકાર હવે સાત પ્રકારના સ્વરેનું નિરૂપણ કરે છે.
"सत्त सरा पण्णत्ता" त्याहिટીકાઈ–વનિવિશેષ રૂપ સ્વરના સાત પ્રકાર કહ્યા છે- (૧) ષજ, (૨) ત્રાષભ (3) आधा२, (४) मध्यम, (५) ५यम, (६) धैवत मने (६) निषाद
જ સ્વર નાસિકા, કંઠ, ઉર, તાળવું, જીભ અને દાંત, આ ૬ સ્થાનમાંથી ઉત્પન્ન થાય છે.
घु ५५ छे , “ नासां कंठमुरस्तालु" त्याlt. બળદને અષભ કહે છે. તે અષભના સૂર જે સ્વર હોય છે, તેને ५२ . छे. युं ५ छ : "वायुः समुत्थितो नाभे;" त्याle.
श्री. स्थानांग सूत्र :०४
