________________
सुघाटोका स्था०६ सू० ६४ षविधप्रतिक्रमणनिरूपणम् छाया- उच्चारं प्रस्रवणं भूमौ व्युत्सृज्य उपयुक्तः।
अवमृत्य तत ईर्यापथिकां प्रतिक्रामति ॥१॥ व्युत्सृजति मात्रके यदि ततो न प्रतिक्रामति च मात्रकं यस्तु ।
साधुः परिष्ठापयति नियमेन प्रतिक्रामति स तु ॥२।। इति । इत्वरिकम्-स्वल्पकालिकं देवसिकरात्रिकादिरूपम् ॥ ३ ॥ यावत्कथिकम् - यावज्जीविकं महावतभक्तपरिज्ञादिरूपम् । प्रतिक्रमणत्वं चात्र विनिवृत्तिलक्षणा. न्वर्थयोगाद् बोध्यम् ॥४॥ तथा यत्किंचिन्मिथ्या-खेलशिवाणाविधिनिसर्गा. भोगानाभोगसहसाकाराधसंयम-स्वरूपं यत्किंचित् यत्किमपि मिथ्या असम्यक्कृतं तद्विषयं यत् मिथ्येदमित्येवं प्रतिपत्तिपूर्वकं मिथ्यादुष्कृतकरणं तद यत्किचिम्मिथ्या प्रतिक्रमणमिति । उक्तं च
" संजमजोगे अब्भुट्टियस्स जं किंचि वित्तहमायरियं । मिच्छा एयं तु वियाणिऊण मिच्छत्ति कायव्वं ॥१॥"
दैवसिक रात्रिकादि रूप जो स्वल्पकालिक प्रतिक्रमण है, वह इत्वरिक प्रतिक्रमण है, महावत भक्त परिज्ञादि रूप जो यावज्जीविक पतिक्रमण है. वह यावस्कर्थिक प्रतिक्रमण है, प्रतिक्रमणता विनिवृत्ति रूप सार्थक योगसे यहां आती है, खेल शरीरका मैल शिवाण-नाकका मैल इनका अविधिपूर्वक छोडना आभोग अनाभोग (जानते अजानते) सहसाकार आदि रूप जो असंयम है, इन सबका सेवन करना सो इस असंयमके हो जाने पर " यह सब मेरा मिथ्या हो जावे" इस प्रकारसे जो मिथ्या दुष्कृति दिया जाता है, वह यत् किश्चित् मिथ्या प्रतिक्रमण है। कहा भी है-"संजम जोगे अम्भुट्टियस्स" इत्यादि।
દૈવસિક, ત્રિક આદિ રૂપ જે સ્વલ્પકાલિક પ્રતિક્રમણ છે તેને ઈત્વરિક પ્રતિક્રમણ કહે છે. મહાવ્રત ભક્તપરિણાદિ રૂપ જે માવજજીવિક પ્રતિક્રમણ છે, તેને યાવત્રુથિક પ્રતિકમણ કહે છે.
વિનિવૃત્તિ રૂપ સાર્થક વેગથી અહીં પ્રતિક્રમણતા આવે છે. ખેલ ( શરીરને મેલ) અને શિંઘાણ (નાકમાંથી નીકળને ચીકણે પદાર્થ) આદિને અવિધિપૂર્વક છોડવા રૂપ તથા આગ, અનાગ, સહસાકાર આદિ રૂપ જે અસંયમ છે, તેનું સેવન કરવાથી જે દોષ લાગે છે તેની નિવૃતિ નિમિત્તે “મારૂં એ કાર્ય મિથ્યા હે” આ પ્રકારે જે મિથ્યા દુષ્કૃતિ દેવામાં આવે છે તેનું નામ યત્કિંચિત્ મિથ્યાપ્રતિકમણ છે. કહ્યું પણ છે કે___ " संजमजोगे अन्मुट्ठियस्स " त्या:स्था०-६५
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૪
