________________
४१८
स्थानाङ्गसूत्रे मिके उपशान्तस्य प्रदेशानुभवतोऽप्यवेदनं भवति, क्षयोपशमिके तु वेदनमित्ये वानयोआंद इति । क्षपोपशमो हि क्रियारूप एवं बोध्य इति । क्षयोपशमनिष्पवस्तु आत्यन आभिनिबोधिकज्ञानादि लब्धिरूपः परिणाम इति ॥ ४ ॥ तथा
शंका-औपशमिकभाव भी ऐसाही होता है, फिर इन दोनों में क्या अन्तर है ? ___ उत्तर-औपशमिक भावमें उपशान्त हुए प्रदेशोंका वेदन नहीं होता है, और क्षायोपशमिक भावमें उदितका वेदन होता है, तात्पर्य यह है कि औपशमिक भावमें कर्मों का सत्तारूप उपशम होता है, अतः उसमें नीरस किये हुये कर्मदलिकोंका-दबे हुए कर्मदलिकोंका वेदन नहीं होता है, परन्तु क्षायोपशमिकमें देशघाति प्रकृतियों का वेदन होता है, सर्व घातियोंमेंसे कितनिक सर्वघातियोंको उदयाभावी क्षय और कितनेक सर्वधातियोंका सदवस्थारूप उपशम रहता है, इसे दृष्टान्तसे यों समझना चाहिये किसी सेठके घर ९नव चोर चोरी करनेके लिये चले इनमें से ४ चार तो आधे रास्ते तक आकर लौट गये और ५ पांच सेठ के मकान तक आकर बैठ गये इनमें से १एक चोर उठा और सेठ के मकान के भीतर घुस गया और चोरी करने लगा अब यहां यों समझ लेना चाहिये जो चोर चोरी कर रहा है, वह देशघातिया प्रकृतिका
શંકા–પશમિક ભાવ પણ એવો જ હોય છે, તે પછી તે બને વચ્ચે તફાવત છે ?
ઉત્તર–પશમિક ભાવમાં ઉપશાન થયેલા પ્રદેશનું વદન થતું નથી અને ક્ષાપશમિક ભાવમાં ઉદિતનું વેદના થાય છે. આ કથનનું તાત્પર્ય એ છે કે ઔપશમિક ભાવમાં કમેને સત્તારૂપ ઉપશમ થાય છે, તેથી તેમાં નીરસ કરાયેલા કર્મલિકનું–દબાયેલા કર્મલિકનું વેદન થતું નથી. પરંતુ ક્ષાપશમિકમાં દેશઘાતિ પ્રકૃતિએનું વેદના થાય છે અને સર્વઘાતિ પ્રકૃતિ એમાંની કેટલીક સર્વઘાતિ પ્રકૃતિઓને ઉદયભાવી ક્ષય અને કેટલીક સર્વ ઘાતિ પ્રકૃતિઓનો સદવસ્થારૂપ ઉપશમ રહે છે. આ વાતને એક દષ્ટાન્ત દ્વારા સમજાવવામાં આવે છે -
નવ ચેર કેઈ શેઠને ત્યાં ચોરી કરવા ઉપડ્યા. તેમાંથી ચાર ચાર તે માર્ગમાંથી પાછા ફરી ગયા. બાકીના પાંચ ચેર શેઠના મકાન પાસે આવીને બેસી ગયા. તેમાંથી એક ચાર ઉઠ. તેણે મકાનમાં દાખલ થઈને ચોરી
श्री. स्थानांग सूत्र :०४
