________________
सुधा टीका स्था०६ सू. ६३ औदयिकादिमावनिरूपणम् उदय है, ८ आठमें से जो चोर साथ आकर भी रास्तेमेंसे लौट गयेहैं, वे सर्वघाति प्रकृतियोंमेंसे कितनेक प्रकृतियोंके उदयाभावी क्षयरूप है, क्योंकि उदयाभावी क्षय जो होता है, वह उदयमें आकर फल देनेरूप नहीं होता है, तथा चार और जो चोर हैं कि जो मकानके बाहरही बैठे हुए हैं, वे सवस्था उपशम रूप हैं। इस समस्त कथनसे हम यही तात्पर्य निकालते हैं कि जिन भावोंके होने में कर्मका उपशम निमित्त होता है, वह औपशमिक भाव है, कर्मकी अवस्था विशेषका नाम उपशम है-जैसे कतकादि ( निर्मली फल) द्रव्यके निमित्तसे जलमेंसे मल एक ओर हटकर बैठ जाता है, वैसेही परिणाम विशेषके कारण विवक्षित कालके कर्मनिषकोंका अन्तर होकर उस कर्मका उपशम हो जाता है, क्षायोपशमिक भाव कर्मके क्षायोपशमसे होता है, जैसेजलमें कुछ मलिनताके दब जाने पर और कुछ मलिनताके बने रहने पर उस जलमें मलकी क्षीणाक्षीणवृत्ति देखी जाती है, जिससे जल पूरा निर्मल न होकर समल (मेलवाला) बना रहता है, वैसेही आत्मासे लगे हुए कर्मके क्षायोपशमके होने पर जो भाव प्रकट होता है, उसे क्षायोप. કરવા માંડી. આ દષ્ટાન્તને અહીં આ પ્રમાણે ઘટાવી શકાય. જે ચોર ચેરી કરી રહ્યો છે તે દેશઘાતકા પ્રકૃતિના ઉદયરૂપ છે, જે ચાર ચાર રસ્તામંથી જ પાછા ફરી ગયા છે તેઓ સર્વઘાતિ પ્રકૃતિઓમાંથી કેટલીક પ્રકૃતિના ઉદયાભાવી ક્ષયરૂપ છે, કારણ કે ઉદયાભાવી જે ક્ષય છે તે ઉદયમાં આવવા છતાં પણ ફલ આપવા રૂપ હોતે નથી. મકાનની બહાર બેસી રહેલા ચાર સદવસ્થા ઉપશમ રૂપ છે આ સમસ્ત કથનને ભાવાર્થ એ છે કે જે ભાવની ઉત્પત્તિમાં કર્મને ઉપશમ નિમિત્ત રૂપ હેય તે ભાવને ઔપશમિક ભાવ કહે છે. કર્મની અવસ્થા વિશેષનું નામ ઉપશમ છે.
જેમ કતક (નિર્મલી ફળ), ફટકડી આદિ દ્રવ્યને પ્રભાવથી પાણીમાં રહેલે મળ અલગ પડી જઈને નીચે બેસી જાય છે, એ જ પ્રમાણે પરિણામ વિશેષને કારણે વિવક્ષિત કાળના કર્મનિષેકેનું અત્તર પડી જઈને તે કમને ઉપશમ થઈ જાય છે. શાપથમિક ભાવ કર્મના ક્ષયોપશમથી થાય છે. જેમ પાણીમાં રહેલી કેટલીક મલિનતા નીચે બેસી જવાથી અને કેટલીક મલિનતા તે પાણી માં કાયમ રહેવાથી તે જલમાં મેલની ક્ષીણક્ષીણતા જોવામાં આવે છે અને તેને કારણે તે પાણી પૂરેપૂરું નિર્મળ દેખાવાને બદલે મળવાનું (મેલું) જ દેખાય છે, એ જ પ્રમાણે આત્માને લાગેલાં કર્મોનો ક્ષયપશમ
श्री. स्थानांग सूत्र :०४
