________________
४५६
उक्तं च - " मुखरिस्स गोन्ननामं, आवहइ मुद्देण भासतो । " छाया - मौखरिकस्य गौणनाम आवहति (अरिं) मुखेन भाषमाणः - इति । सचार्य मौखरिकः सत्यवचनस्य मृषावादविरमणव्रतस्य परिमन्धुभवति । मुखरस्य बहुभाषित्वात् भाषणकाले मृषावादस्यास्ति संभवइति भावः । इति द्वितीयः । २ ।
तथा - चक्षु ललकः- चक्षुषालोलः = चञ्चलः, स एव यद्वा-चक्षुललं चञ्चलं यस्य सः यो हि उद्यानादीन् पश्यन् व्रजति सः । अयं च धर्मकथादीनामप्युपलक्षणम् । तेन यो हि धर्मकथां कुर्वन् व्रजति सोऽपि ग्राह्यः । तदुक्तम् - " आलोयंतो बच्चा, उज्जाणाइ कहेइ वा धम्मं । परियणाणुप्पेहण, ण पेह पंथं अणुपत्तो ॥ १ ॥ छाया - आलोकयन् व्रजति उद्यानादिकम् कथयति वा धर्मम् । परिवर्तनानुप्रेक्षणे न प्रेक्षते पन्थानमनुपयुक्तः ॥ १ ॥ इति । मौखरिक कहलाता है, कहा भी है-मुखरिस्स गोन्ननामं" इत्यादि ।
"
यह मौखरिक - सत्य वचनका मृषावादविरमणव्रतका परिमन्धु होता है, क्योंकि बहुत बोलने के स्वभाववाला होने के कारण उसके भाषणकालमें मृषावाद भी संभवित होता है २ तृतीय परिमन्धु चक्षुललक है, चक्षुसे जो चञ्चल होता है, वह अथवा चक्षु जिसकी चचल होती है, वह चक्षुर्लोलक है, चलते समय जो इधर उधरकी चीजोंको देखता २ चलता है, वह चक्षुर्लोलक कहा जाता है, धर्मकथा करते हुए चलने वालोंका भी यह उपलक्षण है, अतः धर्मकथा करते २ चलनेवाला भी चललक है। कहा भी है
""
आलोयंती चच्चइ इत्यादि ।
66
स्थानाङ्गसूत्रे
धुं पशु छे " मुखरिस्त गोन्ननाम " छत्याहि
તે મૌખરિક મૃષાવાદ વિરમણ વ્રતના પરિમન્યુ ( વિરાધક ) હોય છે, કારણ કે તેની વાચાળતાને કારણે તે જે કેઈ વાત કરતા હોય તેમાં અસત્યતા ( મૃષાવાદ ) સંભવી શકે છે. હવે ત્રીજા પ્રકારના પરિમન્થે પ્રકટ કરવામાં આવે છે—
જે સાધુના નેત્ર ચંચલ ડાય છે તેને ચક્ષુલેલક કહે છે. મા માં ચાલતી વખતે તે આસપાસની ચીન્નેને જોતાં જોતાં ચાલે છે, તેથી તેના દ્વારા ઈર્માંસમિતિની વિરાધના થાય છે. ચાલતાં ચાલતાં ધમ કથા કરનાર સાધુને પશુ ઉપલક્ષણની અપેક્ષાએ ચક્ષુČલક કહી શકાય છે.
धुं पशु छे डे " आलोयंतो वच्चइ " त्याहि-
श्री स्थानांग सूत्र : ०४
