________________
सुधा टीका स्था०६ सू० ५५ कल्पविषयनिरूपणम् छाया-सेष्टितं मुखवादितं जल्पति च तथा यथा परो हसति ।
करोति च रुतं बहुविधं वग्घाडी देशभाषाः ॥ १ ॥ इति 'छेलिअ ' इति चीत्कारवाचको देशीशब्दः । हास्यजनिका भाषा 'बग्घाडी' इत्युच्यते । अयं त्रिविधोऽपि कौकुचिकः संयमस्य-चारित्रस्य परिमन्थुः-विघातको भवतीति प्रथमः । १। तथा-मौखरिका-मुखरोचाचालः, स एव मौखरिकः । यद्वा-मुखेन अरि शत्रुम् आवहति-करोति यः स पृषोदरादित्वात् मौखरिका अविचार्यभाषी।
जो भिन्न ढंगसे चीत्कार करता है, मुखको बाजाके रूपमें करके जो बजाता है, और बोलने के ढंगको जो इस प्रकारसे अपनाता है, कि जिससे दूसरे जनको हँसी आ जाती है-जो हास्योत्पादक भाषा बोलता है, जो अनेक प्रकारकी अवाजे करता है, ऐसा वह साधु भाषाकी अपेक्षा कौकुचिक है, इस गाथामें “ छेलिअ" यह शब्द चीत्कार ध्वनिका वाचक देशी शब्द है, तथा " वग्घाडी" यह शब्द हास्यजनक भाषाका वाचक है, यह तीनों प्रकारका कौकुचिक चरित्रका विघातक होता है, यह कल्पका प्रथम परिमन्थु है १ द्वितीय प्रकारका परिमन्थु मोखरिक है २ मुखर शब्दका अर्थ वाचाल है, मुखरही मौखरिक कहा जाता है, अथवा : मुखेन-मुग्वसे-यहा तद्वा बोलनेसे-जो अपना "अरिं करोति "शत्रु बनाता है, वह मौखरिक है, विना विचारे जो बोलनेका स्वभाववाला होता है, अर्थात् जो मन में आया वही बोलनेवाला व्यक्ति ' જે સાધુ ભિન્ન રીતે ચીત્કાર કરે છે, મુખને વાજાની જેમ વગાડે છે, હાસ્યોત્પાદક વાણી બેલે છે-એવા એવા ભાષાપ્રયોગ કરે છે કે શ્રોતાઓને હસવું આવી જાય છે, જે અનેક પ્રકારના સૂર કાઢે છે, તે સાધુને ભાષાની अपेक्षामाथि . माथामा “ छेलिअ" ५६ यारवें पाय छ तथा " वग्वाडी" मा ५४ हास्योत्पा भाषानु पाय छे. मात्रो પ્રકારના કૌકુચિકે ચારિત્રના વિઘાતક હોય છે. કલ્પના (આચારના) પ્રથમ પરિમન્થનું આ પ્રકારનું સ્વરૂપ છે.
પરિમભ્યને બીજો પ્રકાર મૌખરિક છે મુખર એટલે વાચાળ. એવા વાચાળ સાધુને મૌખરિક કહે છે. જે માણસ વગર વિચાર્ય” મનને ફાવે તેમ બોલનારો હોય છે તેને મૌખરિક કહે છે. અથવા મુખ વડે ગમે તેવું બોલીને २ "अर करोति" अन्य पाताना दुश्मन मना छ तेन भीम२ि४४.
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૪
