________________
स्थानानसूने छाया--स्थान शरीरमाषा त्रिविधः पुनः कौकुचिकः समासेन इति ।
तत्र-यन्त्रकवत् नर्तिकावद् वा यो भ्राम्यति स स्थानतः कौकुचिकः । यस्तु करादिभिः पाषाणादीन् क्षिपति स शरीरतः कौकुचिकः । तदुक्तम्-- "करगोफणधणुपायाइएहिं उच्छुहइ पत्थराईए ।
भमुहादाढिय पुय पभिइ कंपणं णवाइत्तं ॥१॥ छाया-करगोफणधनुःपादादिकै रुक्षिपति प्रस्तरान् ।
भ्रनुपुतप्रभृतिकम्पनं नाटयवादित्वम् ॥ १॥ इति । तथा-यो हि सेष्टितमुखवादित्रादि करोति, तथा च जल्पति यथाऽन्यो हसति, स भाषातः कौकुचिकः । तदुक्तम् - " छेलिभ मुहबाइत्तं, जंपइ य तहा जहा परो हसइ ।
कुणइ य सए बहुविहे वग्याडिय देसमासाओ ॥१॥" जो यन्त्रकी तरह अथवा नाचनेवालीकी तरह इधर उधर भ्रमण करता है, वह स्थानकी अपेक्षा कौकुचिक है, जो हाथ आदिकोंसे पत्थर आदिकोंको फेकता है, वह शरीरकी अपेक्षा कौकुचिक है, कहा भी है-"कर गोफगधणुपायाइएहिं" इत्यादि ।।
जो हायसे गोफणसे धनुषसे और पग आदिकोंसे पत्थर फेंकता है, तथा भू, दादी, पोंद इत्यादिकों को कंपाता है, विविध नाटयकी क्रीडाओंको जो करता है, वह शरीरकी अपेक्षा कौकुचिक है, तथाजो सेण्टित एवं अनेक प्रकारसे मुखको बजाता है, तथा इस प्रकारसे बोलता है, कि जिससे दूसरोंको हंसी आ जाती है, वह भाषाकी अपेक्षा कौकुचिक है । कहा भी है-“छेलिय मुहयाइत्तं " इत्यादि । - જે સાધુ યંત્રની જેમ અથવા નાચનારીની જેમ આમ તેમ ભ્રમણ કર્યા કરે છે તેને સ્થાનની અપેક્ષાએ કીકુચિક કહે છે. જે હાથ આદિ વડે પત્થર આદિ કંકયા કરે છે તેને શરીરની અપેક્ષાએ કૌચિક કહે છે.
हु ५५ छ , “ करगोफणधणुपायाइएहि " त्या
હાથ વડે, ગોફણ વડે, અને પગ વગેરે વડે પત્થર ફેંકનાર તથા ભ્ર. દાઢી ઈત્યાદિને કંપાવનાર અને વિવિધ નાટયક્રીડાઓ કરનાર માણસને શરી. રની અપેક્ષાએ કૌકુચિક કહે છે. જે માણસ મુખ વડે સીટી બજાવે છે, અને વિવિધ સૂર કાઢે છે અને બીજા લેકેને હસવું આવી જાય એવી ભાષા બેલે છે તેને ભાષાની અપેક્ષાએ કૌકુચિક કહે છે. કહ્યું પણ છે કે :
“ छेलिय मुहवाइत्तं " त्या:
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૪
