________________
૪૨૮
स्थानाङ्गसूत्रे
टीका--'नो कप्पइ ' इत्यादि--
नो कल्पते निग्रन्थानां वा निग्रन्थीनांवा इमानि षट् अवचनानि नत्रः कुत्सितवचनत्वात् कुत्सितानि वचनानि वदितुम् वक्तुम् । वक्ष्यमाणानि षट् कुत्सित वचनानि साधुभिः साध्वीभिर्वा न वक्तव्यानि । तद्यथा-अलीकवचनम् मृषावचनम्यथा निद्राणं कश्चित् साधु कोऽपि साधुः पृच्छति-' किं निद्रासि ?' उत्तरयति'नो निद्रामि' इति ॥१॥
तथा-हीलितवचनम्-जन्मकर्माद्युद्घाटनरूपम् , यथा- अरे दासीपुत्र' इत्यादि ।२। खिसितवचनम्-हस्तमुखादि विकारपूर्वकापमानजनकवचनोच्चारणं, यथा-' अरे जानामिजानामि तवाचरणम् ' इत्यादि।३।परुषवचनम्-कठोरवचनं____ "नो कप्पइ निग्गंधाण वा" इत्यादि सूत्र ५३ ॥ टीकार्थ-निर्ग्रन्थ साधुजनोंको अथवा निर्ग्रन्थी साध्वीजनोंको ये छ अवचन कुत्सित वचन कहने योग्य नहीं कहे गये हैं, वे छह अवचन इस प्रका. रसे हैं-अलीक वचन १ मृषावचन जैसे-निद्रा लेते हुए किसी साधुसे कोई साधु पूछता है, कि क्या तुम निद्रा ले रहे हो? तो उत्तर में वह कहताहै, मैं निद्रा नहीं ले रहा हूं? १ तथा हीलितवचन जन्मकर्म आदिको उद्घाटन करनेवाले वचन कुत्सितवचन जैसे२ओ दासी पुत्र ! २ इत्यादिहस्तमुख आदि विकृत जिसमें हों ऐसे अपमानजनक वचन खिसित वचन हैं,३ जैसे मुखको विगाड़ करके किसीसे ऐसा कहना कि परे हठमें जानता हूं तेरे आचरणको इत्यादि४ कठोर वचनका नाम परुषवचन है,५
निर्भया ( साधुमे।) भने निग्रंथामाये ( सावा मागे ) नाय मताai , Rai भयो (सित दयनी) मोसा न मे नही -(१) અલીક વચન (અસત્ય વચન) જેમ કે નિદ્રા લેતા કેઈ સાધુને કેઈ સાધુ પૂછે છે. “શું તમે નિદ્રા લઈ રહ્યા છે?” ત્યારે તે સાધુ જવાબ આપે છે કે “હું નિદ્રા લઈ રહ્યો નથી.” આ પ્રકારનાં વચનને અલીકવચન કહે છે. (૨) હીલિત વચન–જન્મ, કર્મ આદિને ખૂલ્લા પાડનારા વચનને હીલિત क्यन छे. २म है " हासीपुत्र!" त्याहि.
(૩) ખિસિત વચન–હાથ, મુખ આદિ વિકૃત કરીને જે અપમાન જનક વચને બેલાય છે તેમને ખ્રિસિત વચન કહે છે. જેમકે મુખ બગાડીને કઈને એમ કહેવામાં આવે કે “અહીંથી દૂર ખસ, તારા બધા ધંધા હું
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૪
