________________
४१२
स्थानाङ्गसूत्रे जयिता भवति । अत्र संयमासंयमवतोरभेदोपचारात् संयमी एव संयमत्वेनोक्त इति वोध्यम् । तथा-त्रोन्द्रियान् जीवान विराधयतस्तु तत्तदिन्द्रियजनित सौख्यात् व्यपरोपणरूपः, तत्तदिन्द्रियसम्बन्धिदुःखसंयोजनरूपश्चेति षड्विधोऽसंयमो भवति । एतदेवाह सूत्रकारः ' तेइंदिया जीवाणं समारभमाणस्स' इत्यादिना । अत्र-अव्यवरोपणसंयोजनं चानास्त्रवरूपत्वात् संयमः, तद्भिन्न व्यपरोपणं संयोजनं चास्रवरूपत्वादसंयमो बोध्य इति ।। सू० ४८॥ है ३ चौथे वह जिह्वामय दुःखसे असंयोजयिता है ४ अर्थात् जिह्वाको दुःख उत्पन्न नहीं करता है, इसी तरहसे वह स्पर्शमय सुखसे अव्यपरोपयिता होता है ५ और इसी तरह वह स्पर्शमय दुःखसे असंयोज. यिता होता है ६ जो जीव तेइन्द्रिय जीवोंकी विराधना करता है, उसको ६ प्रकारका असंयम होताहै, क्योंकि-एक तोवह घाणमय सौख्यसेउसे व्यपरोपित (नाश ) करता है १ दूसरे घ्राणमय दुःखसे उसे संयोजित करता है २ तीसरे वह रसना इन्द्रियके सुख का जिह्वामय सौख्य से व्यवरोपित करता है ३ चौथे वह जिहामय दुःखसे उसे संयोजित करता है ४ पांचवें वह स्पर्शन इन्द्रियके सुखसे उसे वंचित रहित करता है ५ और छठे स्पर्शन इन्द्रियके दुःखसे वह उसे संयोजित करता है ६ यहां पर संयम और असंयमवालेमें अभेदके उपचारसे सयमीही संयमरूपसे कहा गया है, यहां पर अव्यपरोपण और असंयोजन ये अनास्त्रवरूप होनेसे संयम નથી. (૩) તે તેના રસનેન્દ્રિય દ્વારા પ્રાપ્ત થતાં સુખને નાશકર્તા થતું નથી. (૪) તે તેની જિહવાને દુઃખ ઉત્પન્ન કરનારો બનતે નથી. (૫) તે તેની સ્પર્શેન્દ્રિય દ્વારા તેને પ્રાપ્ત થતાં સુખને નાશકર્તા થતું નથી (૬) તે તેની સ્પશેન્દ્રિયને દુખ આપનારે બનતું નથી.
જે જીવ ત્રીન્દ્રિય જીવોની વિરાધના કરે છે તેના દ્વારા ૬ પ્રકારનો અસંયમ સેવાય છે–(૧) તે માણસ તેના ઘણેન્દ્રિયના સુખનો નાશકર્તા બને छ. (२) तन प्राणेन्द्रियन भने। न मने छ (3) ते तन। २सने. ન્દ્રિયના સુખને નાશકર્તા બને છે. (૪) તે તેના રસનેન્દ્રિયના દુઃખનો ઉત્પા६४ मन छ. (५) ते ना २५0 न्द्रया सुमन नाशsi मन छ. (६) ते તેના સ્પર્શેન્દ્રિયના દુઃખને ઉત્પાદક બને છે.
અહીં સંયમ અને સંયમવાળામાં અભેદના ઉપચારની અપેક્ષાએ સંયમીને જ સંયમ રૂપે પ્રતિપાદિત કરવામાં આવે છે. અહીં અગ્ય પરેપણ ( અલગ નહીં કરવાનું નામ અવ્યપરપણ છે) અને અસંજન અનાસવ
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્રઃ ૦૪
