________________
सुधा टीका स्था०६ सू०४८ संयममसंयमस्वरूपनिरूपणमू
__ छाया-त्रीन्द्रियान् जीवान् खलु असमारभमाणस्य षड्विधः संयमः क्रियते, तद्यथा-घ्राणमयात् सौख्यात् अव्यवरोपयिता भवति १, घ्राणमयेन दुःखेन असंयोजयिता भवति २ । जिहामयात् सौख्यात् अव्यवरोपयिता भवति ३, जिहा. मयेन दुःखेन असंयोजयिता भवति । एवमेव स्पर्शमयादपि ६। त्रीन्द्रियान् जीवान् समारभमाणस्य पइविधोऽसंयमः क्रियते, तद्यथा-घ्राणमयात् सौख्यात् व्यवरोपयिता भवति १, घ्राणमयेन दुःखेन संयोजयिता भवति २, यावत् स्पर्श मयेन दुःखेन संयोजयिता भवति ६ ॥ मू०४८॥
टीका-'ते इंदिया' इत्यादि
त्रीन्द्रियान्घ्राणजिलास्पर्शरूपेन्द्रियत्रयवतो जीवात् असमारभमाणस्य= अविराधयतो जीवस्य षड्विधः संयमः क्रियते भवति । तद्यथा-घ्राणमयात् सौख्यात्-घ्राणमयं यत् सौख्यं ततस्त्रीन्द्रियान् जीवान् अव्यवरोपयिता-अपृथक्कारको भवतिं १, ततश्च घ्राणमयेन दुःखेन-ध्राणेन्द्रियसंवन्धि यद् दुःखं तेन तांस्त्रीन्द्रियजीवान् असंयोजयिता-असंयोजको भवति २। एवं जिह्वामयात् स्पर्शमयाच सौख्यात् अव्यपरोपयिता भवति, ततश्च जिह्वामयेन स्पर्शमयेन च दुःखेन असंयो___ ऊपरके सूत्र में छद्मस्थ ऐसा कहा है, सो छद्मस्थ प्राणी इन्द्रियोपयोगवाला होता है, अतः अब सूत्रकार इन्द्रिय प्रत्यासत्तिको लेकर त्रीन्द्रियको आश्रित करके संयम और असंयमका कथन करते हैं--- __ "तेइंदिया जीवाणं असमारभमाणस्स" इत्यादि सूत्र ४८॥
टीकार्थ-जो घ्राण जिह्वा स्पर्शन इन तीन इन्द्रियोंवाले जीवोंकी विराधना नहीं करताहै, उसको६ प्रकारका संयम होताहै, जैसे-एक तो वह घ्राणमय सौख्यसे उनका अव्यपरोपयिता (नहीं मारनेवाला) होता है, १ दूसरे घ्राणमय दुःखसे वह उनका असंयोजित होताहै २, अर्थात् घ्राण नासिकाका दुःख उत्पन्न नहीं करता है । तीसरे जिहामयसौख्यसे अव्यपरोपिता ( नाश करने वाला ) नहीं होता
ઉપરના સૂત્રમાં “ છઘસ્થ” પદનો પ્રયોગ થયે છે. એ છદ્મસ્થ જીવ ઈન્દ્રિયોપગવાળો હોય છે. તેથી હવે સૂત્રકાર ત્રીન્દ્રિય જીવોની રક્ષા અને વિરાધના રૂપ સંયમ અને અસંયમનું કથન કરે છે.
" तेइंदिया जीवाणं असमारभमाणस" या ટીકાર્યું–જે જીવ ધ્રાણેન્દ્રિય, જિહુવેન્દ્રિય અને સ્પર્શેન્દ્રિય આ ત્રણ ઈન્દ્રિયેવાળા ની હિંસા કરતું નથી, તેના દ્વારા ૬ પ્રકારના સંયમનું પાલન થાય છે–(૧) તે તેને (ત્રીન્દ્રિય જીવને) ધ્રાણેન્દ્રિય દ્વારા પ્રાપ્ત થતાં સુખને નાશકર્તા થતું નથી. (૨) તે તેની ધ્રાણેન્દ્રિયને દુખ ઉત્પન્ન કરનારે તે
श्री. स्थानांग सूत्र :०४
