________________
३३४
स्थानाङ्गसूत्रे वटवृक्ष उपरि परिपूर्णाकारो भवति, अधस्तु न तथा, तथैव यत्संस्थानं नाभे. रुपरि शरीरलक्षणोक्तावयवसमन्वितं भवति, तदधस्तु हीनमधिकं वा भवति, तत्संस्थान न्यग्रोधपरिमण्डलं बोध्यमिति ॥ २ ॥ तथा-सादि-आदिना-प्रमाणो. पेतरूपेण सह वर्तते इति सादि । अत्र आदि शब्देन नाभेरधोमागो गृह्यते । ततश्च यत्र संस्थाने नाभेरधस्वनः प्रदेशः शरीरलागोक्तपमाणयुक्तो भवति, उपरिभागस्तु न तथा, तन संस्थानं सादीत्युच्यते, इति ॥ ३ ॥ कुनम्-यत्र संस्थाने पाणिपादशिरोमोवरूपा अवयवाः अन्यूनाधिकपमाणा भवन्ति अवशिष्टा वक्ष:न्यग्रोध-वटवृक्ष ऊपरमें परिपूर्ण आकारयाला होता है, और अपने नीचे वह परिपूर्ण आकारबाला नहीं होताहै, उसी तरह से जो संस्थान नामिसे ऊपर तो शरीर लक्षणोक्त प्रमाणवाले अवयवोंसे युक्त होता है, और नीचे नाभिसे नीचे ऐसा नहीं होता है, हीन अवयवोंवाला भी होता है, अधिक अवयवोंयाला भी होता है, ऐसा संस्थान न्यग्रोध परिमण्डल संस्थान है, 'सादिसंस्थान' यह तृतीय संस्थान है, इस संस्थान में आदि शब्दसे नाभिका अधोभाग गृहीत हुआ है, अतः जिस संस्थान में नाभिसे नीचेका प्रदेश शरीर के लक्षणों में जैसा आकारका प्रमाण कहा गया है, उस प्रमाणसे युक्त हो और ऊपरका प्रदेश वैसा न हो ऐसे संस्थानका नाम सादि संस्थान है, यह संस्थान न्यग्रोध परिमण्डल संस्थान विपरीत होता है। कुछज यह चतुर्थ संस्थान है-इस संस्थानमें कर, चरण, शिर, ग्रीवा ये सब अवयव अन्यूनाधिक प्रमाणवाले होते પૂર્ણ આકારવાળું હોતું નથી, એ જ પ્રમાણે જે શરીરનું સંસ્થાન નાભિથી ઉપરના ભાગમાં તે સપ્રમાણ અવયથી (શાસ્ત્રોક્ત લક્ષણવાળાં અવયથી) યુક્ત હોય, પરંતુ નાભિથી નીચે રહીન અવયવાળ અથવા અધિક પ્રમાણયુક્ત અવયવાળું હોય, તે સંસ્થાનને ન્યગ્રોધ પરિમંડલ સંસ્થાન કહે છે. આ સંસ્થાનમાં વટવૃક્ષની જેમ પરિતા મંડલ હોય છે. તેની સ્પષ્ટતા ઉપર કહ્યા પ્રમાણે સમજવી.
સાદિ સંસ્થાન---અહીં આદિ પદ વડે નાભિને અર્ધો ભાગ ગૃહીત થયે જે સંસ્થાનમાં નાભિની નીચેના ભાગના અવયવોને આકાર સપ્રમાણ હિય પણ નાભિની ઉપરના ભાગના અવયવે સપ્રમ ણ આકારવાળા ન હોય એવા સંસ્થાનને સાદિ સંસ્થાન કહે છે. આ સંસ્થાન જોધપરિમંડલ સંસ્થાન કરતાં વિપરીત લક્ષણવાળું હોય છે.
કુન્જ સંસ્થાન–આ સંસ્થાનમાં હાથ, પગ, મસ્તક, ડેક આદિ અવ કે અન્યતાધિક પ્રમાણુવાળા ( સપ્રમાણ ) હોય છે. પણ વક્ષસ્થલ આદિ
श्री. स्थानांग सूत्र :०४
