________________
२५२
स्थानाङ्गसूत्रे भागाश ( ३८३ ४४-६२) भवन्तीति । एभिश्चन्द्रादिभिः पञ्चभिः संवत्सरेरेकं युगं भवति । तत्राभिवद्धितसंवत्सरेऽधिकमासो बोध्य इति । युगसंवत्सरमतिपादिका गायाऽन्यत्रैवमभिहिता, । तथाहि
"चंदो चदो अभिवडिओ य चंदममिवडिओ चेव ।
पंच सहियं जुगमिणं, दिडं तेल्लोकदंसीहि ॥ १ ॥" छाया-चन्द्रश्चन्द्रोऽभिवद्धितश्च चन्द्रोऽमिवर्द्धितश्चैव ।
पश्चसहितं युगभिदं दृष्टं त्रैलोक्यदर्शिभिः ॥ १ ॥ इति ।
तथा-प्रमाणसंवत्सरः नक्षत्रः १ चन्द्रः २ ऋतुः ३ आदित्यः ४ अभिवर्द्धित ५ इति पञ्चविधः । तत्र-नक्षत्रः नक्षत्रसंवत्सरः पूर्वोक्तलक्षणः । पूर्वस्माद विशेषस्त्वयम्-तत्र नक्षत्रमण्डलस्य चन्द्रभोगमानं विवक्षितम् । इह तु दिन तभागादिप्रमाणमिति विशेषः ।१। तथा-चन्द्र - चन्द्रसंवत्सर उक्त लक्षण एव । २ । विशेषस्त्वयं-तत्र तस्य युगावयवत्वमात्रं विवक्षितम् , इह
इन चन्द्रादिक पांच संवत्सरोंसे एक युग बनता है, अभिवद्धित संवत्सरमें अधिक मास होता है, युग संवत्सरकी प्रतिपादिक गाथा अन्यत्र इस प्रकारसे कही गई है-"चंदो चंदो अभिवडिमोय" इत्यादि।
तथा-प्रमाण संवत्सर-पांच प्रकारका कहा गया है-जैसे नक्षत्र १ चन्द्र २ ऋतु ३ आदित्य ४ और अभियर्द्धित ५ इनमें पूक्ति लक्ष. णवाला नक्षत्र शब्दसे गृहीत हुआ है। पूर्वको अपेक्षा इसमें ऐसी विशेषता है-कि वहां नक्षत्र मण्डलका चन्द्रभोग मात्र विवक्षित हुआ है, उक्त लक्षणवाला चन्द्र संवत्सरही यहां चन्द्र शब्दसे विवक्षित हुआ है । परन्तु उसकी अपेक्षा यहां ऐसी विशेषता है, कि वहां पर युगकी
સરના ૩૮૩૪૪૬૨ દિવસ થાય છે. આ ચન્દ્રાદિક પાંચ સંવત્સરને એક યુગ બને છે. અભિવર્તિત સંવત્સરમાં એક અધિક માસ હોય છે. યુગ સંવત્સરનું પ્રતિપાદન કરતી ગાથા અન્યત્ર આ પ્રમાણે કહી છે–
" चंदो चदो अभिवदिओ य" त्याही
તથા પ્રમાણે સંવત્સર પાંચ પ્રકારનું કહ્યું છે – (૧) નક્ષત્ર, (૨) ચન્દ્ર, (3) 8तु, (४) साहित्य मन (५) समिति . पूर्वात सक्षा नक्षत्र સંવત્સર જ અહીં નક્ષત્ર પદથી ગૃહીત થયું છે. અહીં પૂર્વની અપેક્ષાએ એટલી જ વિશેષતા છે કે ત્યાં નક્ષત્રમંડળના ચન્દ્રગની જ માત્ર વિવેક્ષા કરવામાં આવી છે, અને અહીં દિન અને દિનને ભાગ આદિ પ્રમાણ વિવક્ષિત થયેલ છે. ઉપર્યુક્ત લક્ષણવાળું ચન્દ્ર સંવત્સર જ અહીં ચદ્ર શબ્દ વડે વિવક્ષિત થયું છે. પરંતુ તે કથન કરતાં અહીં એટલી જ વિશેષતા છે કે
श्री. स्थानांग सूत्र :०४
