________________
सुधा टीका स्था० ५ उ०३ सू०२० पंचविधसंवत्सरनिरूपणम् २४९ नक्षत्रमण्डलभोगस्तु सप्तविंशत्या दिनैः सप्तषष्टिमागविभक्तस्यैकस्य दिवसस्य एकविंशत्या भागैश्च ( २७३३ ) भवति । एतावदिवसममाणो नक्षत्रमास एकस्मिन् नक्षत्रसंवत्सरे तु सप्तविंशत्यधिकानि त्रीणि शतानि दिनानि सप्तपष्टिभागविभक्तस्यैकस्य दिवसस्य एकपञ्चाशद्भागाश्च ( ३२७१४ ) भवन्तीति ।
युगसंवत्सरः-पञ्चसंवत्सरात्मकं युगं, तदेकदेशभूतश्चन्द्रादिसंवत्सरो युगसंवत्सर इति । प्रमाणसंवत्सरः प्रमाण-परिमाण दिवसादीनां, तेनोपलक्षितो वक्ष्यमाण एव नक्षत्र संवत्सरादि लक्षणसंवत्सरः वक्ष्यमाण स्वरूपाणां लक्षणानां प्राधान्येन प्रमाणसंवत्सर एव । शनैश्वरसंवत्सरः शनैश्चरेण निष्पादितः होता है चन्द्र के नक्षत्र मण्डलका जो भोगकाल होता है वह नक्षत्र मास होता है, चन्द्र के नक्षत्र मण्डलका भोगकाल २७ दिन और ६७ भागोंमें विभक्त एक दिनके २१ भाग प्रमाण होता है, अर्थात् नक्षत्र मास नक्षत्र मण्डलका भोगकोल २७१२१-६७ सडसठिया इक्कीस दिनका होता है । एक नक्षत्र संवत्सरमें ३२७ दिन और एक दिनके ६७ मागोंमेंसे ५१ भाग होते हैं। युगसंवत्सर-पांच संवत्सरोंका एक युग होता है, इसका एकदेश भूत चन्द्रादि संचत्सर होता है, यह चन्द्रादि संवत्सरही युग संवत्सर है। प्रमाण संवत्सर दिवस आदिके प्रमाणसे उपलक्षित जो नक्षत्र संवत्सर आदि है वही प्रमाण संवत्सर है. लक्षण संवत्सर-जिनका स्वरूप आगे कहा जाने वाला है, ऐसे लक्षणोंकी प्रधानतासे जो प्रमाण संब. त्सर है, वही लक्षण संवत्सर है । शनैश्वर संवत्सर-जो संवत्सर शनैમાસ ૨૭/૨૧/૬૭ સડસતીયા એકવીસ દિવસનો હોય છે. એવાં બાર નક્ષત્રમાસનું એક નક્ષત્ર સંવત્સર થાય છે. તે નક્ષત્ર સંવત્સરના ૩૨૭૫૧૬૭ દિવસ હોય છે.
યુગ સંવત્સર–પાંચ સંવત્સરોને એક યુગ થાય છે. તેના એકદેશભૂત (ભાગ રૂ૫) ચન્દ્ર સંવત્સર હોય છે. તે ચન્દ્રાદિ સંવત્સર જ યુગ સંવત્સર છે. આ પ્રમાણ સંવત્સર–દિવસ આદિના પ્રમાણુથી ઉપલક્ષિત જે નક્ષત્ર સંવત્સર આદિ છે, એ જ પ્રમાણ સંવતસર છે.
લક્ષણ સંવત્સર–તેના સ્વરૂપનું પ્રતિપાદન આગળ કરવામાં આવશે. એવા લક્ષણેની પ્રધાનતાવાળું જે પ્રમાણુ સંવત્સર છે, તેનું નામ જ લક્ષણ સંવત્સર છે.
શનૈશ્વર સંવત્સર–જે સંવત્સરનું શનીચર વડે નિર્માણ થાય છે, તેને શનૈશ્વર સંવત્સર કહે છે. એટલે કે જેટલા સમયમાં શનીને ગ્રહ એક નક્ષ
स्था-३२
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૪
