________________
२२२
स्थानाङ्गसूत्रे टीका-पंच ठाणाई ' इत्यादि
छद्मस्थः-अवधिज्ञानमनःपर्यवज्ञानवर्जितो मुनिः पञ्चस्थानानि सर्वभा. वेन साक्षात्कारेण-प्रत्यक्षतयेत्यर्थः, न जानाति न पश्यति । तानि स्थानान्याहतद्यथा-धर्मास्तिकामित्यादि । तत्र अशरीरप्रतिबद्धम् शरीरबर्जितं जीरम् । परमाणुपुद्गलम्-परमाणुश्चासौ पुद्गलम्वति तम् । इदं द्वयणुकादीनामप्युपलक्षणम् , तेन द्वयणुकादीनपि छद्मस्थः साक्षात्कारेण नो जानाति नो पश्यति । श्रुतज्ञानेन टीकार्थ-अवधिज्ञान एवं मनः पर्ययज्ञानसे रहित मुनिरूप छद्मस्य इन पांच स्थानोंको सर्वभावसे साक्षात् रूपसे प्रत्यक्षरूपसे नहीं जानता है, नहीं देखताहै, वे पांच स्थान इस प्रकार से हैं-धर्मास्तिकाप १ अधर्मास्ति काय २ आकाशास्तिकाय ३ अशरीरप्रतिबद्ध जीव ४ और परमाणु: पुद्गल ५ । इन्हीं पांच स्थानोंको उत्पन्नज्ञानदर्शनधारी अर्हन्त जिन केवली सर्वभावसे साक्षात् रूपसे जानते हैं देखते हैं। वे पांच स्थान धर्मास्तिकाय यावत् परमाणु पुद्गल हैं । अवधिज्ञान एवं मनःपर्यवज्ञानवाले जीव भी छमस्थ जीवमें गृहीत किये गये हैं, अतः वे यहां गृहीत न हों इसीलिये टीकाकारने उन्हें वर्जित किया है, अशरीर प्रतिबद्धका भाव है, शरीरसे रहित जीव परमाणु पुद्गल व्यणुक आदिका उपलक्षण है, अत: जैसा वह छद्मस्य परमाणु पुद्गलको साक्षात् नहीं जानता है, उसी प्रकारसे वह व्यणुक आदिको भी साक्षात् रूपसे नहीं जानता
" पंच ठाणाई छ उमत्थे सवभावणे ण जाणइ" त्य
અવધિજ્ઞાન અને મનપથવિજ્ઞાનથી રહિત એવો છઘસ્થ મુનિ આ પાંચ સ્થાનેને સર્વભાવે, સાક્ષાત્ રૂપે, પ્રત્યક્ષ રૂપે જાણતા નથી. (૧) ધર્માસ્તિકાય (२) अस्तिय, (3) 4 शास्तिय, (४) अशरी२ प्रतियद्ध ७५ मन (५) ५२मा पुरता.
એ જ પાંચ સ્થાને ઉત્પન્ન જ્ઞાન દર્શનધારી અહંત જિન કેવલી સર્વભાવે--સાક્ષાત્ રૂપે જાણે છે અને દેખે છે. એટલે કે ધર્માસ્તિકાયથી લઈને પરમાણુ પુદ્ગલ પર્યન્તના પાંચે સ્થાને કેવળજ્ઞાની જીવ પ્રત્યક્ષ રૂપે જાણી શકે છે અને દેખી શકે છે અવધિજ્ઞાની અને મનપજ્ઞાનવાળા જીવને પણ છવસ્થ જ ગણવામાં આવે છે, તેથી તેમને અહીં ગૃહીત કરવાના ન હેવાથી સૂત્રકારે તેમને અહીં વર્જિત કર્યા છે “અશરીર પ્રતિબદ્ધ ” એટલે શરીરથી રહિત જીવ. પરમાણુ પુલ દ્વયક આદિનું ઉપલક્ષણ છે. તે છઘસ્થ જેમ પરમાણુ પુલને સાક્ષાત રૂપે જાણતા નથી, એ જ પ્રમાણે તે યણુક આદિને પણ સાક્ષાત રૂપે જાણતા નથી. કૃતજ્ઞાનની સહાયતાથી જ
श्री. स्थानांग सूत्र :०४
