________________
१५०
स्थानाङ्गसूत्रे
चा साधनादिरूप कारणवशात् उपाश्रयस्य मध्ये एकरात्रं बा द्विरा' वा एकाकी वसन् नातिकामति निनाज्ञामिति चतुर्थोऽतिशेषः। तथा-आचार्य उपाध्यायो या साधनादिरूपकारणवशात् उपाश्रयाद् बहिः एकरात्रं वा द्विरात्रं वा एकाकी वसन् जिनाज्ञां नातिक्रामतीति पञ्चमोऽतिशेषः । अत्रेदै बोध्यम्-गणावच्छेदक स्यादितस्त्रयोऽतिशेषा न भवन्ति, अन्तिमौ द्वौ भवतः। तदुक्तम्
"गणावच्छेयगस्स गर्णसि णं दो अइसेसा पण्णत्ता, तं जहा-गणावच्छेयए अन्तो उबस्सयस्स एगरायं वा दुरायं वा वसमाणे णो अइक्कमइ १, गणावच्छेयए धुओंकी चैयावृत्ति करने में उसकी कामचारता है, उसकी इच्छा होती है, तो वह करता है, और नहीं होती है तो नहीं करता है। अन्य साधुओंकी चैयावृत्ति करनेमें उसे प्रतिबन्ध नहीं है। चतुर्थ अतिशेष ऐसा है, आचार्य अथवा उपाध्याय साधनादि रूप कारणके वशसे उपा. श्रयमें एक रात या दो रात तक अकेला रहता है, तो वह जिनाज्ञाका उल्लङ्घन नहीं करता है, पांचयां अतिशेष ऐसा है, आचार्य अथवा उपाध्याय साधनादि रूप कारणके वशसे उपाश्रयके बाहर एक रात अथवा दो रात तक यदि बाहर रहता है, तो वह जिनाज्ञाका विराधक नहीं बनता है, आदिके तीन अतिशेष गणायच्छेदकको नहीं होते हैं, अन्तिम दो अतिशेष होते है तदुक्तम्--
"गणावच्छेयगस्स गणंसि णं दो अइसेसा पण्णत्ता-तं जहा गणावच्छेयए बाहिं उयस्सयस्स एगरायं चा दुराय वा वसमाणे णो अइक्कઈચ્છા થાય તે કરે છે અને ઈચ્છા ન થાય તે કરતા નથી, તેઓ ગણનાયક હેવાથી તેમને માટે વિયાવૃત્ય કરવાનું ફરજિયાત નથી, અને વૈયાવૃત્ય કરવાને નિષેધ પણ નથી.
ચેાથે અતિશેષ આ પ્રકારનો છે – આચાર્ય અથવા ઉપાધ્યાય સાધના આદિ રૂપે કારણે ઉપાશ્રયમાં એકથી બે રાત સુધી એકલા રહે છે તેઓ જિનાજ્ઞાન વિરાધક ગણાતા નથી.
પાંચમે અતિશેષ આ પ્રકારને છે –આચાર્ય અથવા ઉપાધ્યાય સાધના આદિ રૂપ કારણને લીધે ઉપાશ્રયની બહાર એક અથવા બે રાત સુધી રહે છે, તે તેઓ જિનાજ્ઞાના વિરાધક ગણાતા નથી.
પહેલાં ત્રણ અતિશેષને ગણાવચ્છેદકમાં સદ્ભાવ હેતે નથી, છેલ્લા એ અતિશે જ તેમનામાં સદભાવ હોય છે. કહ્યું પણ છે કે –
"गणाबच्छेयास्स गर्णसि णं दो अइसेसा पण्णता-तजहा गणावच्छेयए चाहिं उपस्सयस एगरायं वा दुरायं वा यसमाणे णो अइक्कम३१ । गणावच्छेयर
श्री. स्थानांग सूत्र :०४
