________________
२०६
स्थानाङ्गसूत्रे
क्रियते, तद्यथा - एकेन्द्रियसंयमो यावत् पञ्चेन्द्रियसंयमः । सर्वप्राणभूत जीव सच्चान् खलु समारभमाणस्य पञ्चविधः असंयमः क्रियते, तद्यथा - एकेन्द्रियासंयमो यावत् पञ्चेन्द्रियसंयमः । सू० २० ।। टीका - पंचिदिया ' इत्यादि -
46
" पुढ विदगअगणिमारुय वणस्सs विविचउपणिदियाजीया । पेहुप्पेहपमजणपरिणमणोवईकाए ॥ १ ॥ छाया - पृथिव्युदकाग्निमारुताः वनस्पतिद्वित्रिचतुःपञ्चेन्द्रिया अजीवाः प्रेक्षोत्प्रेक्षा प्रमार्जनं परिष्ठापनं मनोवाक् कायः ॥ १ ॥ इत्यत्र सप्तदशविधः सयमः प्रोक्तः तत्र तस्य संयमस्य नवमो भेदः पश्चन्द्रियसंयमः प्रोक्तः । स एवात्र श्रोत्रेन्द्रियसंयमादिभेदैः पच्चविधत्वेनोच्यते। तथाहिपञ्चेन्द्रियान् जीवान् असमारभमाणस्य = पश्चेन्द्रियजीवानां विराधनामकुर्वतो जीवस्य श्रोत्रेन्द्रियसंयमादिरूपः पञ्चविधः सयमो भवति तत्र श्रोत्रेन्द्रियस्य विराधनापरिवर्जनं श्रोत्रन्द्रियसंयमः एवं चक्षुरिन्द्रियादि तत्तदिन्द्रियस्यजीवको पांच प्रकारका संयम होता है, जैसे- एकेन्द्रिय संयम यावत् पंचेन्द्रिय संयम समस्त प्राण भूत जीव एवं सूच्योंका संघटन आदि द्वारा मर्दन करने रूप असंयम पांच प्रकारका है, जैसे- एकेन्द्रिय असंयम यावत् पञ्चेन्द्रिय असंयम ।
44 पुढविदग अगणिमारुय " इत्यादि ।
इस गाथा द्वारा जो १७ प्रकारका संयम कहा गया है, उसमें संघमका नौवां भेद जो पञ्चेन्द्रिय संयम कहा है, वही यहां सूत्रमें श्रोत्रेन्द्रिय संयम आदिके भेदों द्वारा पांच प्रकार से कहा गया है, जो जीव पञ्चेन्द्रिय जीवोंकी विराधना नहीं करता है, ऐसे जीवको श्रोत्रेन्द्रिय संगम आदि रूप पांच प्रकारका संयम होता है, इनमें श्रोत्रेन्द्रियकी विराधनाका त्याग करना वह श्रोत्रेन्द्रिय संयम है, इसी तरहसे चक्षु
છે તે પાંચ પ્રકારો નીચે પ્રમાણે છે-એકેન્દ્રિય સયમથી લઈને પચેન્દ્રિય સચમ પર્યન્તના પાંચ પ્રકાર અહીં સમજી લેવા, સમસ્ત પ્રાણ, ભૂત, જીવે અને સત્ત્વનું સંઘટ્ટન આદિ દ્વારા મદન કરવા રૂપ અસયમના પણ નીચે પ્રમાણે પાંચ પ્રકાર છે-એકેન્દ્રિય અસયમથી લઇને પચેન્દ્રિય અસંયમ પ ન્તના પાંચ પ્રકાર। અહીં સમજી લેવા.
" पुढविदगअगणिमारुय " त्याहि
આ ગાથા દ્વારા સંયમના જે ૧૭ પ્રકાર ખતાવવામાં આવ્યા છે, તેમાં નવમા ભેદ જે પાંચેન્દ્રિય સંયમ કહ્યો છે, એ જ અહીં સૂત્રમાં શ્રોત્રેન્દ્રિય સયમ આદિના ભેદથી પાંચ પ્રકારના કહ્યો છે. જે જીવ પૉંચેન્દ્રિય જીવાની વિરાધના કરતા નથી, એવા જીવ દ્વારા શ્રોત્રેન્દ્રિય સંયમ આદિ રૂપ પાચ પ્રકારના સંયમનું પાલન થાય છે. તેમાં શ્રોત્રેન્દ્રિયની વિરાધનાના ત્યાગ કરવા
श्री स्थानांग सूत्र : ०४
