________________
७३०
स्थानाङ्गस्त्रे __ निरवशेषसर्वकम्-अवशेषः-शेषः, तस्मानिर्गतं निरवशेषं, तच्च सर्व च निरवशेषसर्व, तदेव निरवशेषसर्वकम्-अवशिष्टव्यक्तिमनाश्रित्य सर्वम् , यथा-'सर्च देवा अनिमिषाः ' अत्र निमेषराहित्यं सर्वेषु देवेषु न तु कामपि देवव्यक्ति विहाय तत्तिष्ठतीति । सर्वेषु भङ्गेषु स्वार्थिकः ककारो बोध्यः ।४। मू० ५९ ॥ ___पूर्व सर्व निरूपितं, तत्पस्तावात्साम्प्रतं सर्वमनुष्यक्षेत्रपर्यन्तगते पर्वते पूर्वादिषु दिक्षु कूटानि निरूपयितुमाह___मूलम्-माणुसुत्तरस्स णं पवयस्स चउदिसिं चत्तारि कूडा पण्णत्ता, तंजहा-रयणे१, रयणुच्चए२, सव्वरयणे३, रयणसंचये।। ॥ सू० ६०॥
“निरवशेष सर्वकम् "--जो किसी भी एक व्यक्तिमें रहनेसे बाकी न बचे, अर्थात् समस्त व्यक्तियोंमें रहे वह निरवशेष सर्व है। जैसे " सर्वे देवाः-अनिमिषाः " समस्त देव निमेष रहित हैं, यहां निमेषराहित्य किसीभी देव व्यक्तिको छोडकर नहीं रहता है । अथवा-समस्त पदार्थ सत् स्वरूप हैं, यहां सत्रूपता किसीभी पदार्थको छोडकर नहीं रहती है, इस प्रकारसे यह निरवशेषसर्वक है। यहां सर्वत्र भङ्गों में स्वार्थिक ककार हुवा है ॥ सू० ५९ ॥ ___ सर्वका निरूपण करके अब सूत्रकार सर्वके प्रस्तावको लेकर सर्व मनुष्यक्षेत्रपर्यन्तगतपर्वतके पूर्वादि दिशाओंमें कूटोंकी निरूपणा करते हैं । " माणुसुत्तरस्स णं पव्वयस्स चउद्दिसिं चत्तारि " इत्यादि. माहेश सतानुं टान्त छ “निरवशेषसर्वकम् " २ सघणी व्यतिमान લાગુ પડી શકે–એક પણ વ્યક્તિને અપવાદ ન રહે એવા સર્વને “નિરવશેષ सब छ. म " सर्वे देवाः अनिमिषाः " स (मी) वा मतिभिष (અટક) હોય છે. અહીં નિમેષ રહિતતાને ગુણ દરેક દેવને લાગુ પડે છે–એક પણ દેવ તેમાં અપવાદરૂપ નથી. અથવા સમસ્ત પદાર્થ “સત્ ” રૂપ છે. અહીં સતરૂપતાને એક પણ પદાર્થમાં અભાવ નથી, એમ સમજી શકાય છે. નિરવશેષ સર્વકનું આ પ્રકારનું સ્વરૂપ છે. અહીં ભાંગાઓમાં સર્વત્ર સ્વાર્થિક 'क'साय छे. ॥ सू. ५८ ॥
સર્વનું નિરૂપણ કરીને હવે સૂત્રકાર સર્વ મનુષ્ય ક્ષેત્રગત પર્વતના પૂર્વાદિ દિશાઓના કૂટનું નિરૂપણ કરે છે–
" माणुसुत्तरस्स णं पव्वयस्स चउद्दिसिं चत्तारि" छत्याह
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૨
