________________
६९८
स्थानाङ्गसूत्रे चतुर्विधमायुः प्रज्ञप्तम् , तद्यथा-नैरयिकायुः यावत् देवायुः ।।
चतुर्विधो भवः प्रज्ञप्तः, तद्यथा-नैरयिकमवः यावद् देवभवः ४।सू ५६ । टीका-" चउबिहे संसारे " इत्यादि-संसारः-संसरणं संसार:-मनुष्याः दिपर्यायान्नारकादिपर्यायगमनं, स चतुर्विधः प्रज्ञप्तः, तद्यथा-नैरयिकसंसारो यावद् देवसंसार:-यावत्पदेन-तिर्यक् संसारो मनुष्यसंसारश्च ग्राह्यः । तत्र नैरयिकसंसारोनैरयिकाहा॑ऽऽयुर्नामगोत्र प्रभृतिकर्मोदये सति जीवो नैरयिको व्यवहियते, उक्तं च-" णेरइए णं भंते ! णेरइएसु उववज्जइ, अणेरइए णेरइएसु उववज्जइ ?, गोयमा ! णेरइए णेरइएसु उववज्जइ णो अणेरइए णेरइएसु उववज्जइ ।" छाया" चउन्धिहे संसारे पण्णत्ते" इत्यादि ५५
सूत्रार्थ-संसार चार प्रकारका कहा गयाहै, नैरयिक संसार १, यावत्देवसंसार ४। चार प्रकारका आयु कर्म कहा गया है, नैरयिक आयुयावत्-देवायु ४ भव चार कहा गया है, नैरयिकभव १ यावत्-देवभव४
टीकार्थ-परिभ्रमण करनेका नाम संसारहै मनुष्यादि पर्यायसे नारकादि पर्यायोंमें जाना रूप जो संसार है वह नैरयिक संसार आदि भेदोंसे चार प्रकारका कहा गयाहै उसका तात्पर्य ऐसाहै नैरयिक योग्य आयु-नाम-गोत्र
आदि कर्मों के उदय होने से यह जीव नैरयिक है ऐसा जो व्यवहार होता है वह नैरयिक है।
उक्तञ्च-"णेरइएणं भंते१ णेरइएस्सु उववज्जइ, अणेरइए णेरइएस्सु उय चज्जइ गोयमा१ णेरइए णेरइएप्सु उववज्जइ णो अणेरइए णेरइएसु उववससा२।। १३५नु नि३५५ ४२ छ. “ चउठिबहे संसारे पण्णत्ते "त्याह
સૂત્રાર્થ-સંસારના નીચે પ્રમાણે ચાર પ્રકાર કહ્યા છે-(૧) નરયિક સંસાર (૨) तिययानि ससा२, (3) मनुष्य संसा२ अने (४) व ससा२ ॥२ - ૨ના આયુકર્મ કહ્યાં છે–(૧) નરયિક આયુથી લઈને દેવાયુ પર્યન્તના ચાર પ્રકાર અહીં સમજવા. ભવ ચાર કહ્યા છે– નરયિક ભવથી લઈને દેવભવ પર્યન્તના ચાર ભવ અહીં ગ્રહણ કરવા,
વિશેષાર્થ–જુદી જુદી ગતિમાં ભ્રમણ કરવું તેનું નામ સંસાર છે. મનુ ખ્યાદિ પર્યાયમાંથી નારકાદિ પર્યાયમાં જવા રૂપ સંસારના નૈરયિક સંસાર આદિ જે ચાર ભેદ કહ્યા છે તેનું સ્પષ્ટીકરણ નીચે પ્રમાણે છે-નરયિકને યોગ્ય આયુ, નામ, ગોત્ર આદિ કર્મોને ઉદય થવાથી “આ જીવ નરયિક છે” એ જે વ્યવહાર થાય છે, તેનું નામ નરયિક છે. કહ્યું પણ છે કે-- “णेरइएणं भंते ! णे रइएसु उववज्जइ, अणेरइए णेरइएसु उववज्जइ गोयमा ! णेरइए णेरइएसु उववज्जइ णो अणेरइए णेरइएसु उववज्जइ " A २२(याना
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૨
